Samvinnan - 01.02.1940, Blaðsíða 3

SAM VINNAN
34. árg. . 2. hefti Ritstjórar: Jónas Jónsson og Guðl. Rósinkranz. 10 hefti á ári. Kr. 2,50 til kaupfélaga
Reykjavík, febr. 1940 Útgefandi: Samband íslenzkra samvinnufélaga. Afgreiðsla: Edduhúsinu . Sími 2323
Síðasta verzlunarfrelsið
í vor sem leið ritaði ég í eitt af blöðum höfuðstað-
arins allýtarlega grein um verzlunarfrelsið, eins og
það birtist nú á dögum. Grein þessi var síðan sér-
prentuð og send út um allt land, til þess að félags-
menn í kaupfélögunum ættu hægra með að mynda
sér skoðun um þetta baráttumál yfirstandandi tíma.
Kaupmannastéttin hefur nú um stund gefið út
tímaritið Frjáls verzlun. Mikið af áróðursgreinum
þess er um það, að nú verði að stöðva framgang kaup-
félaganna. Verzlun þeirra megi ekki aukast frá því,
sem verið hefur. Þó að einhver heimilisfaðir eða hús-
móðir vilji flytja skipti sín úr kaupmannsbúð í kaup-
félög, þá eigi það ekki að vera framkvæmanlegt.
Kaupmenn ætlast til, að kaupfélögin megi ekki fá
vaxandi innflutning, þó að nýir félagsmenn bætist
við í hóp viðskiptamanna. Þetta bann hefur þau áhrif,
að kaupfélögin verða að neita öllum nýjum skipta-
vinum um leyfi til að flytja skipti í félögin.
Það er nauðsynlegt að setja sig í spor þessara
kauptnannaleiðtoga til að skilja þeirra undarlega
sjónarmið.
Þeir segja, að kaupmennskan sé atvinna, jafn rétt-
há eins og framleiðslustörf í landbúnaði, fiskiverkun
eða iðnaði. Þess vegna álíta þeir, að það eigi með lög-
gjöf að tryggja það, að þeir, sem einu sinni eru orðnir
kaupmenn, geti haldið áfram að reka þessa iðju og
hafa af henni lífsframfæri.
Kaupfélagsmenn neita að vísu ekki því, að verzlun
sé nauðsynleg. En þeir neita algerlega, að öll verzlun
þurfi að vera háð á vegum kaupmennsku. Þeir telja
það lágmark persónulegs frelsis, að mega kaupa sjálfir
sínar eigin neyzluvörur til heimilisþarfa. Frá sjónar-
miði samvinnumanna er fjarstæða að líta á viðskipta-
mann, sem kemur í búð til að kaupa eða selja vöru
sína, eins og væri hann einhver hluti af búpenings-
stofni, sem ætti að gefa tilteknum eigendum lífsfram-
færi.
En þetta er skoðun þeirra manna, sem standa að
tímaritinu „Frjáls verzlun". Þeir virðast líta svo á,
að hver sá maður, sem hefur keypt vöru í kaupmanns-
búð árið 1940, eigi líka að gera það 1941. Þess vegna
krefjast þessir málsvarar kaupmannastéttarinnar, að
lagður sé verzlunarfjötur á þá menn, sem nú skipta
við þá, og megi enginn skiptivinur hreyfa sig þaðan
meðan þjóðarnauðsyn krefst þess, að haldið sé inn-
flutningshömlum. Ef látið væri eftir þessari ósk þeirra
manna, sem gefa út framangreint tímarit, væri ekki
neitt til á íslandi, sem kalla mætti frjálsa verzlun.
Eftir höfðatölureglunni eiga innflutningsleyfin að
vera bundin við skipulegar óskir fólksins. Ef aðsókn
minnkar að kaupfélagi, og menn vilja færa skipti sín
yfir til kaupmanns á staðnum, þá eiga leyfi hans að
aukast að sama skapi. Á sama hátt á að búa að þeim,
sem vilja vera kaupfélagsmenn. Það á ekki að halda
þeim nauðugum í skiptum við kaupmenn.
En það er langt frá því að kaupfélögin hafi fengið
sinn hlut af innflutningsleyfum á undanförnum ár-
um. Árið 1938 varð Kaupfélag Eyfirðinga að kaupa
af heildsölum í Reykjavík vefnaðarvörur fyrir ca.
35 þús. og búsáhöld fyrir 20 þús. kr. Árið 1939 var
enn óhagstæðara að þessu leyti, því að þá neyddist
sama félag til að kaupa af keppinautum sínum vefn-
aðarvörur fyrir 65 þús. kr. og búsáhöld fyrir 30 þús. kr.
Hér eru tekin fá dæmi frá einu félagi. En sama er
sagan um kaupfélögin yfirleitt. Þau hafa ekki fengið,
eða Sambandið þeirra vegna, nægileg leyfi fyrir sína
félagsmenn. Þau hafa orðið að kaupa mjög mikið af
þeim vörum hjá kaupmönnum, sem heildsala Sam-
bandsins myndi hafa keypt handa þeim, ef samvinnu-
félögin hefðu fengið leyfi eftir höfðatölureglunni. En
það hefir aldrei fengist. Samvinnufélögin hafa aldrei
sótt mál sitt með jafnmikilli hörku eins og fulltrúar
kaupmanna. Þess vegna hafa kaupfélögin ekki enn
fengið hlut sinn réttan eftir höfðatölureglunni.
En þó að samvinnumenn fari hægt, þá eru þeir
þrautseigir í sókninni um mál sín. Þeir munu alls
ekki sætta sig við að frjáls verzlun verði útlæg úr
landinu. J. J.
19