Samvinnan - 01.08.1984, Blaðsíða 42

Verðmiðlunarsjóður
mjólkur hefur gert
kleift að byggja upp
fullkomnar
vinnslustöðvar í
mjólkuriðnaði, sem
geta skilað neytendum
úrvalsvöru.
# Deilt um aðferðir
Nú síðustu árin hafa verið deilur um
skipulag á framleiðslu og sölu land-
búnaðarvara, og hafa talsmenn frjáls
markaðar gagnrýnt fyrirkomulag þess-
ara mála harðlega. Þess vegna skal nú
haldið áfram að fjalla um mjólkur-
framleiðsluna og rekja það skipulag
sem vinnslustöðvar í þessari grein
starfa eftir og geta um það verðmynd-
unarkerfi sem í gildi er. Þetta er
nauðsynlegt því sú uppfræðsla vill
gleymast þegar ádeilur eru uppi hafðar
um skipulagið.
Svokölluð sexmannanefnd annast
verðlagningu mjólkurafurða. Sömu-
leiðis fjallar hún um verðlagningu á
sláturafurðum. Sexmannanefnd er op-
inber nefnd sem ákveður svokallað
verðlagsgrundvallarverð, þar sem tek-
ið er mið af launum framleiðenda og
vinnslu og dreifingarkostnaði. Sex-
mannanefnd er skipuð einum fulltrúa
frá Framleiðsluráði landbúnaðarins,
tveimur frá Stéttarsambandi bænda,
einum frá Landssambandi iðnaðar-
manna og einum frá Sjómannasam-
bandinu. Upphaflega var einn fulltrúi
í nefndinni frá A.S.Í. en Alþýðusam-
bandið dró þann fulltrúa út úr nefnd-
inni fyrir 18 árum og hefur félagsmála-
ráðherra skipað fulltrúa í hans stað
síðan. Hugsunin með starfi sexmanna-
nefndar er að fá verðákvörðun sem
byggð er á samkomulagi neytenda og
framleiðenda og var leitað eftir fulltrú-
um neytenda í samtök launþega.
Sexmannanefnd ákveður verðlags-
grundvallarverð sem mjólkurbúin
greiða framleiðendum. Ef vinnslu og
dreifingarkostnaður mjólkurbúanna
er af einhverjum ástæðum það hár að
þau ná ekki endum saman í rekstri
sínum vantar upp á verðið til framleið-
enda. Ef afgangur verður í rekstri
42
greiðist hann sem uppbót á verðið til
framleiðendanna.
Þetta fyrirkomulag er tilkomið af
því að rekstur mjókurbúanna er al-
gjörlega á ábyrgð framleiðenda. Þeir
eiga þessar vinnslustöðvar og þær eru
reknar í umboði þeirra, og fram-
leiðendur sitja í stjórnum þeirra.
Sömuleiðis er kjöt í umboðssölu og á
að skila til framleiðenda söluandvirði
þeirra, en ef ekki næst fullt verð
vantar upp á.
Þessu hafa gagnrýnendur þessa
kerfis alltaf litið fram hjá og ekki
verður annað séð en þeir vilji rjúfa
þau tengsl sem eru á milli vinnslu-
stöðva og sláturhúsa og framleiðenda.
Það má færa að því gild rök að slíkt
myndi leiða til lækkandi verðs og
minna öryggis fyrir framleiðendur og
neytendur og leiða til tilviljanakennds
framboðs og tilviljanakennds verðs á
landbúnaðarafurðum.
# Allir leggjast á eitt
Mjólkursamlögin hafa komið sér upp
sjóði sem nefnist verðmiðlunarsjóður
mjólkur og hlutverk hans er að jafna
sveiflur í útborgunarverði. Undanfar-
in ár hafa mörg mjólkursamlög verið
rekin með halla vegna mikils fjár-
magnskostnaðar við uppbyggingu
nýrra og betri húsakynna og tækni-
væðingar. Sjóðurinn hefur hlaupið
undir bagga og gert þessum samlögum
kleift að greiða fullt verð fyrir vöruna
Þessi sjóður er dæmi um samhjálp
þar sem allir leggjast á eitt, dæmi um
mátt hinna mörgu. Vegna hans hefur
verið hægt að byggja upp vinnslu-
stöðvar í mjólkuriðnaði sem eru full-
komnir vinnustaðir og eiga að geta
skilað neytendum úrvalsvöru sem
unnin er við fullkomnar aðstæður
hvað hreinlæti og hagkvæmni snertir.
Þaö á ekkert sláturhús
að græða á slátrun, og
ef það er, þá er það
vegna þess að ekki er
farið eftir þeim
reglum, sem í gildi
eru.
# Slátrun á kostnaðarverði
Það er sótt að þessu skipulagi nú á
misjafnlega öfgafullan hátt. Mestu
öfgarnar felast í því að kasta öllu
skipulagi og allri landbúnaðarfram-
leiðslu út í óhefta samkeppni við
útsölumarkaði annarra þjóða á land-
búnaðarvörum, - nokkuð sem engin
þjóð í Vestur-Evrópu hefur gert og
því síður Bandaríkin sem styðja sinn
landbúnað mjög verulega. Hér skal
ekki fjölyrt um þessa kenningu, enda
er ástæða til þess að ætla að hún njóti
ekki almenns fylgis landsmanna.
Önnur kenning þeirra sem gagnrýna
skipulagið í landbúnaðarmálum er sú
að það eigi að leggja niður umboðs-
sölukerfið. Því er gjarnan haldið fram
að á því græði allir nema framleiðend-
ur og það hafi allir sitt á þurru, neraa
þeir.
Því er til að svara í þessu sambandi
að það getur aldrei orðið svo að sá sem
framleiðir einhverja vöru taki ekki að
endingu áhættuna af því hvort fram-
leiðsla hans selst eða ekki. Það eru
engin dæmi um slíkt. Hins vegar er
það þannig í landbúnaðinum að bænd-
ur eiga þau fyrirtæki sem sjá um
umboðssölu á afurðum þeirra, og sú
eignaraðild og skipulag þessara mála
á að tryggja það að þessi þjónusta sé
fyrir sannvirði. Það er staðreynd sem
hægt er að rökstyðja hvar sem er og
við hvern sem á vill hlusta að umboðs-
launum er mjög í hóf stillt, og það
hlutfall sem bændur fá fyrir fram-
leiðsluvöruna af heildarverði hennar
er mjög hátt. Umboðslaun fyrir land-
búnaðarvöru eru þau lægstu sem
þekkjast í almennum viðskiptum hér-
lendis. Með því að leggja niður þetta
kerfi og láta lögmál markaðarins ráða,
er öryggi framleiðenda ekkert. Þá er
samhjálpin ekki fyrir hendi, og það
grundvallaratriði að borga jafnt verð
til bænda án tillits til þess hvenær er
selt og á hvaða verði.
Til þess að útskýra þetta nánar er
rétt að taka dæmi: Lítið sláturhús
rekið með samvinnusniði selur allar
sínar afurðir á innanlandsmarkað
fljótlega eftir að sláturtíð lýkur, vegna
þess að það nýtur aðstæðna sem gera
það kleift. Síðan er annað sláturhús
sem vegna fjarlægðar hefur ekki slíka
aðstöðu jafnvel þótt framleiðsluvaran
sé jafngóð eða betri, en það verður að
sæta því að selja jafnvel kjöt seinna,
jafnvel eftir eitt ár. Það kerfi sem nú
er í gildi tryggir það að viðskiptavinir
þessara sláturhúsa fá sama verð fyrir
kjötið, vegna þess heildarskipulags
sem í gildi er. Þetta er samhjálp sem
tryggt hefur grundvöll í atvinnulífi og
byggð um land allt.
Oft heyrist að sláturkostnaður sé