Fálkinn - 03.06.1949, Blaðsíða 3

FÁLKINN
3
LÖGREGLUÞJÓNN ★
★ GERIST RITHÖFUNDUR
Ég hygg að það sé ekki of mælt,
að hvergi á byggðu bóli liafi eins
margir alþýðumenn stundað bók-
menntastörf og hér á íslandi. Bók-
menntir þjóðarinnar eru líka skap-
aðar af slíkum mönnum, bændum,
sjómönnum, verkamönnum, iðnað-
armönnum, að viðbættum prestum.
Það er ekki fyrr en á allra siðustu
árum að bægt er að tala um rithöf-
undastétt, stétt manna, sem ein-
göngu fæst við bókmenntastörf.
Það er áreiðanlegt, að þessi stað-
reynd hefir valdið því, að miklu
leyti, live vel hefir tekist að varð-
veita tungu þjóðarinnar, verja iiana
gegn sora og uppþornun, þvi að
lifandi samband ritböfundanna við
hin daglegu störf landsmanna svo
og náttúran til sjós og lands, leggur
á tungu okkar mannanna liiníi skýr-
asta málm málsins, enda eru dæm'in
deginum ljósari um það, að þjóðin
þarf síður að vera á verði um tungu
sína gagnvart liinum óbreyttu al-
þýðurithöfunduin en hinum lang-
skólagengnu, sem oft reyna með
brellum að skapa sér stíl, sem þá
verður skrúfaður og ófrjór. Eg hef
aldrei fallist á þá skoðun, að aðal-
atriðið sé livernig sagt er frá, held-
ur iief ég álitið, að aðalatriðið sé
sagan sjálf, en Jiitt dylsfmér þó
ekki, að það cr veigamikið atriði í
hverri frásögn, livernig framsetn-
ingin er.
Gegnum aldirnar nefnum við nöfn
ritliöfunda okkar •— og af skilján-
legum ástæðum ber þar liæst á al-
þýðumönnunum — og þá fyrst og
fremst bændunum. Enn ber að sama
brunni um það, að margir af snjöll-
ustu frásegjendum okkar eru menn
hinna daglegu starfa, menn sem
vinna sín skyldustörf en setjast að
kvöldi við skriftirnar. Og það hef
ég oft fundið i viðræðum við þessa
menn, að hvergi cr frásagnargleðin
jafn skýr og lijá þeim. Ymsir, sem
fást að staðaldri við ritstörf og lifa
eingöngu á því eiga oft í harðri
baráttu við tregðuna í sjálfum sér
og líða jafnvcl sálarkvalir af penna-
hræðslu, en inná slíkt hef ég aldrei
fundið lijá stritsins mönnum, ritstörf
in eru þenn livíid og frásögnin, sem
streymir úr pennum þeirra, heimur
upplyftingar og endurfæðingar. Að
sjálfsögðu er ég ekki að halda því
fram að stritið sjálft veki frásagn-
argleði þessara manna, lieldur vil
ég segja það, að vinna, sem ekki cr
um of, sé oft og tíðum aflvaki nýrra
afreka. Og það vildi ég staðhæfa,
að sá maður, sem ckki kynnist vinn-
unni á landi og sjó, ekki kann haka
eða skóflugrip, ekki kann að standa
öldur á sjó, er ekki líklegur til að
afreka á sviði fagurra lista. — En
þetta virðist þó vera lifsskoðun óf
margra ungra manna, sem nú hyggj-
ast að brjótast áfram hina erfiðu
braut listarinnar, hvort sem um er
að ræða með penna eða pensli svo
að tvær listgreinar sén nefndar. í
þessu samabandi get ég ekki stillt mig
um að nefna þann manndóm og
fyrirliyggju, sem einn af efnileg-
ustu yngri rithöfundum okkar, Ósk-
ar Aðarsteinn, hefir sýnt. Hann gaf
út nokkrar skáldsögur. í liinni sið-
ustu sleppti hann fram af sér beisl-
inu og brá á leik. Hann skildi sjálf-
ur, að hann hafði stokkið út af
sinni eigin leið, þaðan sem hann
átti heima. Hann varð að finna liana
aftur. Hann réðst þvi vitavörður á
Hornbjargsvita með konu sína og
börn, en þangað vildi enginn fara.
Þar hefir hann starfað og stritað
í tvö ár. Og ég verð að segja það,
að bréf hans eru hressandi. Og þar
mun liann finna sjálfan sig og fara
þaðan með aukinn þroska og víðari
sjóndéildarliring, nánari tengsl við
náttúru landsins og mannfólkið
sjálft, jafnvel þó að sjaldan sjáist
gestur á Hornhjargi.
En þetta er orðinn of langur for-
máli. Ég ætlaði að kynna hér nýj-
an rithöfund.
Fyrir nokkru var ég staddur i
bókaverslun og hitti þar Guðjón 0.
Guðjónsson bókaútgefanda. Ég spurði
hann hvað liann hefði á prjónun-
um og sagði hann mér þá frá tveim-
ur nýjum höfundum, sem liann hefði
á hendinni, báðir komnir við ald-
ur og hvorugur áður sent frá sér
bækur. Ég spurði um nöfn þeirra og
nefndi Iiann þau. Eg varð glaður
við, annan þeirra þekkti ég að fornu
fari og vissi þó eigi að liann fengist
við ritstörf. Ég spurði Guðjón hvort
ekki væri rétt að kynna þcssa menn
báða áður en bækur þeirra kæmu
út og tók hann vel í það.
Annan þessara manna, Guðlaug
Jónsson lögregluþjón, heimsótti ég
fyrir nokkrum dögum og rabbaði
við hann um stund.
Guðlaugur Jónsson liefir ritað um
eitt þúsund arka verk. Það er allt
alþýðlegur fróðleikur, sóttur í minn-
ingar og sagnir á Snæfellsnesi og þá
fyrst og fremst úr Ilnappadalssýslu,
en þar er Guðlaugur horinn og barn-
fæddur. Ég fletti gegnum þetta mikla
ritverk og það kemur mér mjög á
óvart ef hér er ekki um merkilegt
sagnarit að ræða. Guðlaugur lýsir
landsháttum, segir sögur heilla ætta,
rekur þjóðsagnir, lýsir slysförum,
birtir fjölmargar persónulýsingar
og rekur sögur ævintýramanna.
Margt er þarna sagna af einkenni-
legu fólki, lýsingar á aldarliætti
fyrri tíma og fjöldamargt annað,
en auk þess segir höfundurinn
bernskuminningar sínar.
Guðlaugur Jónsson er fæddur að
Olviskrossi i Hnappadal 31. mars
1895 og því rúmlega 54 ára gamall.
Hann var í vinnumennsku lengi, en
gerðist síðan lausamaður og var þá
á ýmsum stöðum, meðal annars hér
í Reykjavík á vetrum við heykisiðn.
Árið 1918 fluttist hann til Reykja-
vikur og taldi sig eiga vissa von í
vinnu, en sú von brást, enda voru
þá miklar breytingar á ýmsum svið-
um. Um þetta leyti var auglýst eft-
ir lögregluþjónum og sótti Guðlaug-
ur af rælni, enda gerði hann sér
engar vonir um að fá stöðuna. En
þó fór svo, að hann varð fyrir val-
inu. Síðan liefir hann verið lög-
regluþjónn og unnið með öllum
lögreglustjórum höfuðstaðarins. Þeg-
ar sakadómaraembættið var stofnað,
réðst hann þangað. Frá fyrstu tíð
hefir hann aðallega fengist við rann-
sóknir mála og skýrslugerðir. Arið
1934 var hann settur til að semja
hegningarskrá fyrir Reykjavik, en
slik skrá var engin til. Að því
starfi loknu var hann settur til að
semja hegningarskrá fyrir allt land-
ið og vinnur hann að þvi enn. Guð-
laugur Jónsson skrifar mjög fagra
hönd og niál hans er allt lireint,
óskrúfað og alþýðlegt, enda hefir
hann numið það af besta kennaran-
um, alþýðunni, ekki aðeins í æsku,
heima í Hnappadal, lieldur og alla
iíð síðan.
Ég spurði hve lengi hann hefði
unnið að hinum meiri ritstörfum
sínum. Hann svaraði.
Guðlciugur Jónsson.
„Það er ekki langt síðan ég byrj-
aði, hins vegar hefi ég alla tíð
haft mikla ánægju af öllum sagna-
fróðleik og alltaf liaft löngun til að
skrifa. Eitt sinn, það var árið 1943,
lá ég hérna heima hjá mér og i hug
minn komu sagnir af eyðibýli og
rústum þess gömlum, sem eru á
Rauðamelsheiði. Fyrir mörgum öld-
um liafði verið reist býli þar og
Rauðimelur ytri og Rauðimelur
syðri, eru hæir tveir i Hnappadals-
sýslu. Standa þeir hvor andspænis
öðrum, sinn hvoru megin Haffiarð-
arár, sem er allmikið vatnsfall, og
aðskilur hreppa. Bæir þessir eru því
sinn í hvorum hreppi: sá syðri i
Kcrtbeinsstaðalireppi en sá ytri í
Eyjahreppi, Rauðimehir ytri er lal-
inn landnámsjörð, og þar hefir ver-
ið kirkjustaður síðan á lö. öld.
Um 1750 bjó sá maður á Ytri-Rauða
mel, er Þorleifur hét og var Þorleifs-
son. Kona lians hét Guðbjörg Odd-
leifsdóttir. Þau áttu, svo vitað sé,
tvo syni: Oddleif,' fæddan 24./8.
1750 og Magnús fæddan 3./10. 1751.
Þorleifur bóndi andaðist á Ytri-
Rauðamel í júli 1757, en ekkja hans
bjó þar áfram, og manntalið frá 1762
búið. Þar var ekkert eftir í bernsku
minni nema næstum týndar rústir
og svo sagnir á vörum gamals fólks.
En skyndilega, árið 1915, réðst
dugnaðarmaður þarna upp á heiði,
reisti bæ þar skammt frá rústunum
og bjó þar í tólf ár. Þarna var hart
að búa og á hverjum vetri fennti
bæinn í kaf svo að ekkert stóð upp
úr nema strompurinn og varð stund-
um að bæta við hann. Ég var að
Iiugsa um það, að ef ekki væri sögð
saga þessara býla myndu þær renna
saman i eina heild á ókomnum öld-
og margt fara forgörðum. Ég þekkti
bóndann, sem reisti kot sitt þarna
á auðninni og mér voru að ýmsu
hæg heimatökin. Eg fór nú að viða
að mér efninu og settist síðan við
og skrifaði um þetta. En svo und-
arlega brá við að mér opnuðust
nýir lieimar og margskonar efni
sótti á mig — og síðan hef ég eytt
öllum tómstundum mínum í þessar
skriftir. Ég skrifaði aldrei með út-
gáfu fyrir augum og því síður laun.
Þetta var mín gleði og mín ánægja
og nú liggur ritið fyrir, en að sjálf-
sögðu finnst mér ails ekki að starf-
inu sé lolcið. Ég hygg að þetta rit
mitt muni koma út i þremur bind-
um og að fyrsta bindið komi út á
þessu ári.“
Þannig sagðist Guðlaugi Jónssyni
frá. Sagnir hans eru af Snæfellsnesi.
Ánnar og kunnari rithö.fundur skrif-
ar nú endurminningar prests frá
sömu slóðum og mun mörgum þykja
gaman að bera saman, enda eru
nokkrir þættir i ritsafni Guðlaugs um
efni sem aðeins er drepið á í rit-
safni Þórbergs og séra Árna.
Guðlaugur Jónsson er dulur mað-
ur og fáskiptinn. Fáir hafa vitað um
ritstörf lians, enda ekki siður slíkra
manna að hreiða úr sér á alfara-
leið. En oft liggur líka meira eftir
slíka menn en flysjungana.
Hér fer á eftir einn af þáttum
Guðlaugs, liinn hugnæmi þáttur úr
ástamálum heimasætunnar á Rauða-
mel.
______________________I
ber það mcð sér að hún liafi átt
jörðina. Guðlaug Oddleifsdóttir and-
aðist á Rauðamel 23. april 1785.
Oddleifur Þorleifsson bjó á Ytri-
Rauðamel eftir foreldra sína. Kona
hans hét Oddhildur Jónsdóttir, dóttir
hjónanna Jóns Þorkelssonar og Þóru
Sigurðardóttur frá Skálholtsvík i
Prestsbakkasókn í Strandasýslu. Þau
áttu mörg börn. Manntalið 1801 her
það með sér, að þau hafa átt jörð-
ina.
Magnús Þorleifsson, bróðir Odd-
leifs, bjó á Syðri-Rauðamel og átti
fyrir konu Sólrúnu Þórarinsdóttur.
fædda að Kirkjuhvammi i Ilúna-
vatnssýslu um 1754 (47 ára 1801).
Þau hjón áttu eina dóttur barna,
Frh. á bls. 13.
V. S. V.
• DdiMHttoii d RouM •
Eftir Guðlaug Jónsson