Fréttablaðið - 05.12.2009, Blaðsíða 28

28 5. desember 2009 LAUGARDAGUR
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til
að senda línu og leggja orð í belg um
málefni líðandi stundar. Greinar og
bréf skulu vera stutt og gagnorð. Tekið
er á móti efni á netfanginu greinar@
frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar
sem finna má nánari leiðbeiningar.
Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í
Fréttablaðinu eða Vísi eða í báðum
miðlunum að hluta eða í heild.
Áskilinn er réttur til leiðréttinga og til
að stytta efni.
UMRÆÐAN
Úlfar Hauksson skrif-
ar um örlög íslensks
sjávarútvegs í ESB
Ef Ísland gerist aðili að ESB er ekki raun-
hæft að gera ráð fyrir
því að Íslendingar geti
staðið alfarið fyrir utan
sjávarútvegsstefnu ESB
til frambúðar; auk þess er spurn-
ing hvort slíkt þjónaði hagsmun-
um Íslands. Um þetta er þó ekkert
hægt að fullyrða. Aðalspurningin
er hins vegar sú hvort Íslendingar
geti tryggt hagsmuni sína og yfir-
ráð á íslensku hafsvæði í aðildar-
viðræðum. Í þessari síðustu grein
af þremur verður farið yfir samn-
ingsstöðu Íslands í aðildarviðræð-
um en í fyrri greinum var farið
ofan í saumana á sjávarútvegs-
stefnu ESB og aðildarsamninga
Noregs og Möltu.
Samningsmarkmið
Leiða má líkum að því að samn-
ingsmarkmið Íslendinga verði í
grundvallaratriðum þau sömu og
Norðmanna, þ.e. að tryggja veiði-
möguleika Íslendinga til frambúð-
ar og áframhaldandi ábyrga stjórn
fisveiða innan íslenskrar efnahags-
lögsögu. Áherslur Íslendinga verða
samt augljóslega að mörgu leyti
aðrar en Norðmanna og á það sér
efnahags- og landfræðilegar skýr-
ingar. Íslendingar munu leggja
áherslu á að um þjóðarhagsmuni
sé að ræða en ekki svæðisbundna
eins og Norðmenn gerðu. Eins og
kom fram í síðustu grein þá deila
Norðmenn fiskistofnum með ESB
þar sem efnahagslögsögur þeirra
og sambandsins liggja saman.
Efnahagslögsaga Íslendinga ligg-
ur hvergi að efnahagslögsögu ESB
og eru flestir okkar helstu nytja-
stofnar innan íslenskrar lögsögu
staðbundnir. Á milli Íslendinga
og ESB eru því engir samningar
í gildi um nýtingu á deilistofnum
í lögsögu hvors annars líkt og er
á milli Norðmanna og sambands-
ins. Samningsstaða Íslendinga er
því augljóslega töluvert frábrugð-
in samningsstöðu Norðmanna hvað
þetta varðar.
Veiðiréttindi og aflahlutdeild
Í tengslum við EES-samningin
gerðu íslensk stjórnvöld samning
við ESB um gagnkvæm fiskveiði-
réttindi og hefur ESB rétt til að
veiða allt að þrjú þúsund
tonn af karfa á afmörk-
uðu svæði í íslenskri
lögsögu innan ákveðins
tímaramma. Á móti fá
Íslendingar 30 þúsund
tonn af loðnu sem ESB
hefur fengið frá Græn-
lendingum. Um veiðar
ESB gilda strangar regl-
ur og hefur eftirtekjan
verið frekar rýr. Hvað
varðar aðrar veiðiheim-
ildir ESB á Íslandsmiðum þá
höfðu Belgar um tíma rétt til að
veiða allt að fjögur þúsund tonn af
botnfiski hér við land. Síðustu árin
náðu þeir einungis að nýta rúm
þúsund tonn. Sú veiðireynsla sem
ESB hefur innan íslenskrar lög-
sögu, og byggt yrði á við úthlutun
kvóta, er því sáralítil. Veiðireynsla
fyrir útfærslu landhelginnar í 200
mílur yrði ekki tekin gild, ESB
hefur gefið fordæmi fyrir því, og
veiðireynsla Belga er einnig það
gömul að hún er í raun fyrnd. Regl-
an um hlutfallslegan stöðugleika
myndi því tryggja að lítil ef nokk-
ur breyting yrði á úthlutun veiði-
heimilda í íslenskri lögsögu.
Gagnkvæmar kröfur
í aðildarviðræðum
Óhætt er að ganga út frá því sem
vísu að í aðildarviðræðum komi
fram krafa af hálfu einstakra ESB
ríkja um aflahlutdeild á Íslands-
miðum. Slík krafa kom fram í EES
ferlinu og verður örugglega einn-
ig varpað fram í komandi aðildar-
viðræðum. Að sama skapi má slá
því föstu að krafa Íslendinga verði
sú að aflaheimildir ESB muni ekki
aukast frá því sem nú er. Hér er
um sambærilega kröfu og Norð-
menn settu fram en þeim tókst
að tryggja svo til óbreytta stöðu
mála frá EES-samningnum. Leiða
má líkum að því að þróun aðildar-
viðræðna verði sú að ESB muni
leggja áherslu á að sambandsþjóð-
unum verði gert tæknilega mögu-
legt að veiða þau þrjú þúsund tonn
af karfa á Íslandsmiðum sem þau
hafa rétt á samkvæmt EES-samn-
ingnum. Líkleg niðurstaða er sú
að gengið verði að þeim kröfum.
Jafnframt má gera ráð fyrir því
að í stað þess að semja um fasta
aflatölu verði samið um ákveðna
prósentutölu líkt og gert var um
þorskafla norðan 62. breiddar-
gráðu í norska samningnum.
Hlutdeild ESB í karfa á Íslands-
miðum verður því háð sveiflum í
leyfilegum hámarksafla. Meðafli
í öðrum tegundum yrði svo bundin
við ákveðið hlutfall eins og venja
er í slíkum samningum. Ef út í
það er farið má túlka meðaflann
þannig að þar með sé komið til
móts við þó fyrnda veiðireynslu
Belga. Í aðildarviðræðunum yrði
því um að ræða nánari útfærslu á
gildandi samningi við sambandið
um gagnkvæm fiskveiðiréttindi.
Að öðru leyti er engin ástæða til að
ætla að sókn ESB-þjóða á Íslands-
mið myndi aukast sem nokkru
nemi frá því sem nú er nema ef til
kæmi gagnkvæmur réttur Íslend-
inga í lögsögu ESB. Ólíklegt verð-
ur að teljast að ESB standi fast
á kröfum um að við greiðum
„aðgangseyri“ að sambandinu í
formi umfangsmikilla veiðiheim-
ilda. Aðilum sem málið varðar
innan ESB er fullljóst að slík krafa
yrði með öllu óásættanleg fyrir
Íslendinga. Í EES-ferlinu á sínum
tíma féll ESB frá öllum kröfum um
veiðiheimildir í íslenskri lögsögu í
skiptum fyrir aðgang að mörkuð-
um og staðfesti „gífurlegt mikil-
vægi fiskveiða fyrir Ísland“ og
að sjávar útvegur sé „grundvöllur
efnahagsstarfseminnar“. Engin
ástæða er til að ætla að samband-
ið snúi við blaðinu hvað þetta varð-
ar í aðildarviðræðum.
Fjárfestingar í sjávarútvegi
Uppi hafa verið raddir um að
slaka beri á núverandi löggjöf
sem bannar beina eignaraðild
útlendinga í sjávarútvegi. Samt
sem áður má ætla að Íslendingar
muni leggja töluvert upp úr því
að ákvæði EES-samningsins um
varan lega undanþágu frá fjárfest-
ingum útlendinga í sjávarútvegi
yrði fest í aðildarsamningi. Öruggt
má telja að tímabundin undanþága
fáist en ólíklegt er að varanleg
undanþága næði fram að ganga.
Þó má benda á að í tengslum við
EES-samninginn héldu talsmenn
ESB því fram, allt fram á síðustu
stundu, að slík undan þága væri
óhugsandi. Jafnframt má benda á
skýra undanþágu sem Danir hafa
um fjárfestingar útlendinga í sum-
arbústaðalöndum og undanþágu
Maltverja gagnvart fjárfestingum
útlendinga í fasteignum og komið
var inn á í fyrri greinum.
Í aðildarviðræðum virðist um
þrjá kosti að ræða sem grund-
völl í samningum um takmarkan-
ir á fjárfestingum erlendra aðila
í sjávar útvegi: Að fá varanlega
undanþágu líkt og nú er að finna í
EES-samningnum; að fá ótvírætt
leyfi til að setja lög sem binda
heimild til fjárfestinga í sjávarút-
vegi við búsetu – svipað og danska
sumarbústaðaákvæðið; að fá heim-
ild til að setja lög sem kveða á um
sterk efnahagsleg tengsl á milli
útgerðar og heimahöfn skips eins
og fordæmi eru fyrir.
Ákvörðun heildarafla
Að því gefnu að Ísland fái ekki
undanþágu hvað varðar ákvörðun
heildarafla á Íslandsmiðum blasir
sú staðreynd við að við aðild yrði
endaleg ákvörðun tekin í ráð-
herraráðinu. Eitt og sér er þessi
staðreynd frágangssök að marg-
ara mati og má líkja þessu við
deiluna um ríkisráðsákvæðið á
tímum sjálfstæðisstjórnmála. Þá
settu margir sig upp á móti því að
sérmál Íslands, sem Alþingi sam-
þykkti, væru borin upp af ráð-
herra Íslands í ríkisráði Dana til
formlegrar staðfestingar. Engin
dæmi voru um að ríkisráðið gerði
grundvallarbreytingar á tillögum
ráðherra Íslands. Samt sem áður
snérust íslensk stjórnmál um þetta
formlega ferli í marga áratugi og
má með góðum rökum segja að sú
deila hafi tafið framfarir í mörg-
um þjóðþrifamálum eins og félags-
og atvinnumálum. Engin ástæða er
til að ætla að önnur sjónarmið en
Íslendinga yrðu ráðandi við form-
lega ákvarðanatöku á hámarksafla
á Íslandsmiðum í ráðherraráði ESB
þar sem engin önnur ríki hefðu af
því verulega hagsmuni. Eftir sem
áður myndi sjávarútvegsráðherra
Íslands móta tillögur um hámarks-
afla á Íslandsmiðum byggða á ráð-
leggingum fremstu vísindamanna
og í samráði við hagsmuna aðila.
Formleg ákvörðun færi síðan
fram á vettvangi ráðherraráðs-
ins þar sem sjávarútvegsráðherra
Íslands mun eiga sæti. Íslending-
ar gætu svo úthlutað aflanum eftir
því kerfi sem þeim hugnaðist best.
Þetta er sá veruleiki sem blasir við
án þess að nokkuð yrði sérstaklega
að gert til að formfesta sérhags-
muni Íslands í aðildarsamningi.
Sérákvæði
Sjávarútvegur snertir grundvallar-
hagsmuni Íslendinga. Á því leikur
enginn vafi og samninganefnd
ESB er það fullkunnugt. Eins og
kom fram í fyrri greinum hefur
aldrei reynt á þennan málaflokk
að neinu marki í aðildarviðræðum
vegna þess að þjóð með ríkjandi
hagsmuni í sjávarútvegi hefur
aldrei sótt um aðild að ESB. Það
er því alls ekki hægt að útiloka
þann möguleika að Íslendingar
geti náð fram í aðildarsamningi
sérákvæðum sem tryggðu óbreytt
fyrirkomulag á Íslandsmiðum til
frambúðar. Að auki blasir sú stað-
reynd við að íslenska fiskveiðilög-
sagan er eins einagruð frá lögsög-
um annara ESB ríkja og hugsast
getur. Jean-Luc Dehane, fyrrver-
andi forsætisráðherra Belgíu,
viðraði á sínum tíma hugmyndir
þess eðlis að gera íslenska fisk-
veiðistjórnunarkerfið hluta af
sjávarútvegsstefnu ESB ef til
aðildarviðræðna kæmi. Hann
sagði fordæmi fyrir því að önnur
stjórnunarkerfi gildi á ákveðnum
hafsvæðum, eins og til dæmis á
svæðum við Írland og Hjaltlands-
eyjar. Hér var Dehane að opna á
þá umræðu að íslenska fiskveiði-
lögsagan verði gerð að sérstöku
stjórnsýslusvæði innan ESB. John
Maddison, fyrrum sendiherra
ESB í Noregi og á Íslandi, léði á
sínum tíma einnig máls á svip-
uðum hugmyndum. Segja má að
þessi umræða hafi náð hámarki
í umtalaðri „Berlínarræðu“ Hall-
dórs Ásgrímssonar, þáverandi
utanríkisráðherra, árið 2002.
Rökin fyrir þessu sjónarmiði eru
þau að ESB hefur vikið frá megin-
stefnu sinni í sjávarútvegsmálum
og skapast hefur fordæmi fyrir
því að tekið sé tillit til sérþarfa
einstakra svæða og byggðalaga
sem háð eru fiskveiðum. Á það
einkum og sér í lagi við í tilvik-
um þar sem ekki getur orðið um
að ræða mismunun á grundvelli
þjóðernis vegna staðbundinna
stofna sem einungis eru nýttir
af innlendum aðilum. Sú staða er
ríkjandi á Íslandsmiðum.
Samantekt
Hér hafa verið reifaðar hugmyndir
um það hvort og þá hvernig Íslend-
ingar geti tryggt hagsmuni sína í
sjávarútvegsmálum í aðildarvið-
ræðum við ESB. Ísland á hvergi
lögsögu að ESB og Íslendingar
sitja einir að staðbundnum nytja-
stofnum. Sterk rök hníga að því að
lítil sem engin breyting yrði þar
á við aðild. Varðandi deilistofna
á alþjóða hafssvæðum, sem lítið
hefur verið hægt að fjalla um hér,
þá hefur þegar verið samið um
skiptingu þeirra og yrði til fram-
tíðar byggt á þeim samningum.
Eina undantekningin er makríll,
sem Íslendingar eru nýlega farnir
að nýta. Jafnframt hefur lítið verið
hægt að fjalla um hugsanleg tæki-
færi fyrir íslenskan sjávarútveg
sem gætu opnast við aðild að ESB.
Hér verður því ekki haldið fram
að aðildarviðræður verði einhver
dans á rósum fyrir samninga-
nefnd Íslands. Það er alveg ljóst
að Íslendingar þurfa á öllu sínu
að halda í glímunni við samninga-
nefnd framkvæmdastjórnarinnar.
Jafnframt er augljóst að fullyrð-
ingar í þá veru að það sé ekki um
neitt að semja standast ekki gagn-
rýna hugsun.
Höfundur er stjórnmálafræðingur
og vélstjóri á Sólbaki EA-
1. Greinin byggir á rannsókn
höfundar sem birtist í bókinni
Gert út frá Brussel? árið 2002.
Jafnframt er stuðst við grein
höfundar „Hvalreki eða skip-
brot“ sem birtist í bókinni Ný
staða Íslands í utanríkismálum
frá 2007.
ESB og íslenskur sjávarútvegur
ÚLFAR HAUKSSON
Uppi hafa verið raddir um að
slaka beri á núverandi löggjöf
sem bannar beina eignaraðild
útlendinga í sjávarútvegi.
ÖRYGGISMÖRK
Í HEILBRIGÐISÞJÓNUSTU
Ráðstefna á vegum Samtaka fyrirtækja í heilbrigðisþjónustu
á Grand hótel miðvikudaginnn 9. desember kl. 13:30
Fundarstjóri: Þóra Arnórsdóttir fjölmiðlakona
Setning: Gísli Páll Pálsson formaður
Samtaka fyrirtækja í heilbrigðisþjónu
Að lokinni framsögu verða pallborðsumræður
AÐGANGUR ÓKEYPIS
Frummælendur verða:
Álfheiður Ingadóttir heilbrigðisráðherra
Árni Páll Árnason félags- og tryggingamálaráðherra
Anna Stefánsdóttir framkvæmdastjóri hjúkrunar
á Landspítala Háskólasjúkrahúsi
Eva Þengilsdóttir formaður samtakanna Almannaheill
Pétur Blöndal alþingismaður