Vikan - 29.04.1982, Blaðsíða 20

Vatnsorku-
forðinn
Jökiar
tilorku-
framleiðslu
V atnsorkuver framleiða ár hvert nær
1.300 terawattstundir af rafmagni.
Afköstin eru gífurleg en samt sem áður
nægir vatnsorkan ekki nema til að fram-
leiða fjórðung þess rafmagns sem við
notum. Afganginn framleiða olíu- og
kolaver, en hráefnisforðinn sá er
tæmandi, og kjarnorkuverin umdeildu.
Nú þegar ráðum við yfir tækni sem gerir
okkur kleift að auka vatnsorku-
nýtinguna svo mikið að vatn sem fellur I
átt að sjávarmáli getur annað svo til allri
raforkuþörf mannkyns.
Minnst hefur vatnsorkan verið
beisluð þar sem mest er af henni. I
heimsálfum þar sem kynstrin öll af vatni
falla stöðugt fram af klettum og niður
hlíðar, nýta þjóðirnar smáhluta vatns-
orkunnar. í Asíu er að finna fjórðung
allrar nýtanlegrar vatnsorku, en aðeins 9
prósent hennar hafa verið beisluð.
Suður-Ameríkumenn hafa fimmta hluta
nýtanlegrar vatnsorku en hafa aðeins
virkjað 8 prósent af henni. Á hinn
bóginn höfum við Evrópubúar þegar
beislað 59 prósent þess tíunda hluta
allrar heimsins vatnsorku sem við sitjum
að og Norður-Ameríkumenn hafa
virkjað 36 prósent af þeim sjötta hluta
vatnsorku heimsins sem finnst i þeirra
löndum.
Raunar hyggjast íbúar þriðja
heimsins nú spjara sig. í Asiu og Suður-
Ameríku er hafinn undirbúningur stór-
virkjana. Itiapu-stiflan milli Brasilíu og
Paragvæ mun brátt framleiða 12.600
megawött — sem er 13-föld framleiðsla
stærsta kjarnorkuversins — og Þri-
gljúfra-stíflan, sem byggja á I Yngtse-
fljóti i Kína, mun framleiða 25.000
megawött. Loks má nefna risastífluna I
Amazon-fljótinu sem á að mynda lón,
þrefalt stærra að flatarmáli en ísland og
mun framleiða 66.000 megawött.
Ekki þarf endilega að notast við ferlíki
af áðurnefndu tagi til að beisla vatns-
orkuna. Bændaþjóðfélög, sem ekki búa
yfir miklu fjármagni til fjárfestinga, geta
nýtt sér minniháttar virkjanir til að
þjóna héraðinu. Við þurfum ekki að fara
út fyrir landsteinana til að verða vísari
um gagnið sem hlýst af smærri vatns-
virkjunum. 1 37. tölublaði Vikunnar
1981 sögðum við frá virkjana-
meistaranum Eiríki Björnssyni i Svína-
dal I Skaftártungu. Hann hefur átt
drjúgan þátt I rafvæðingunni í sveita-
héruðum landsins. Rafvæðing þriðja
heimsins hefur gengið hægt vegna þess
kostnaðar sem menn sáu fram á við linu-
lagnir yfir langar vegalengdir. Kinverjar
komust hjá slikum vanda með því að
byggja litlar virkjanir, frá árinu 1968
hafa þeir sett upp nær 90.000 slíkar
vatnsvirkjanir.
Virkjanir af þessu tagi samlagast
umhverfinu vel og valda litlum náttúru-
spjöllum. Risavaxnir rafalar valda hins
vegar meiri skaða. Stiflugerð fyrir stór-
virkjanir setur verðmætt ræktarland
undir vatn. Vatnslón stórvirkjana á hita-
beltissvæðunum stuðla að útbreiðslu
sjúkdóma. Dýralífi og sjaldgæfum gróðri
er einnig hætt. Versti fylgifiskur stór-
virkjana er þó sú uppflosnun sem verður
þegar fjöldi fólks verður að flytjast
búferlum þegar byggð ból fara undir
vatn.
Þrátt fyrir alla gallana telja margir
vatnsorkuna ákjósanlegasta kostinn á
þessum tímum orkuskorts. Daniel [
Deudney, sem stundar rannsóknir við
Worldwatch-stofnunina i Washington,
segir að „vega verði stórvirkjanir á móti
helstu kostum öðrum, það er að segja
kjarnorkuverum og kolaverum". Hann
telur að hægt sé að fyrirbyggja helstu
fylgikvilla stórvirkjana ef hönnuðir geri
frá upphafi ráð fyrir þeim lika. Heilsu-
verndarráðstafanir, nýbýli og nýtt
ræktarland þurfi að haldast I hendur við
byggingu stórvirkjana.
„Stórvirkjanir breyta sjálfstjórnandi
vistkerfi,” segir Deudney, „í kerfi sem
þarfaðstjórna."
i9
Ferskvatn í öllum fljótum og vötnum
jarðarkringlunnar reiknast vera um
125000 teningskílómetrar. Gott væri að
hafa margfalt það magn á einum stað og
geta notað það til raforkuframleiðslu....
Það er til og nýtingarmöguleikarnir
líka.
Grænlandsjökullinn geymir í föstu
formi um það bil tuttugufalt það magn
af fersku vatni sem fyrirfinnst í öllum
heitnsins fljótum og vötnum. Þessi orku-
lind helst I frystu formi mestallan ársins
hring en að sumri til bráðnar talsvert
stór hluti jökulsins og streymir niður að
sjávarmáli. Vísindamenn frá Z1 Alþjóð-
legu kerfisgreiningarstofnuninni (Inter-
national Institute for Applied Systems
Analysis) og Rannsókna- og þjálfunar-
stofnun Sameinuðu þjóðanna
(UNITAR) rannsaka nú möguleikana á
að virkja þessa orku með því að láta
vatnið knýja vatnsorkutúrbinur.
Áformin miðast við byggingu
raforkuvera og kerfis af leiðslum og
iskurðum til að safna saman bráðnum
isnum i náttúrleg og tilbúin lón í
námunda við orkuverin. Vatninu verður >
svo veitt á túrbínumar eftir þörfum.
Gefi sumarþíðan ekki af sér nægilegt
magn af vatni má bræða nýfallnar snjó-
breiður með þvi að dreifa yfir þær sandi
eða ösku í þvi skyni að auka hitun.
Raforku framleidda í Grænlandi þarf
að flytja til þeirra staða sem mundu
nýta hana. Þá hindrum hyggjast ÍIASA
og UNITAR yfirstiga með neðansjávar-
kapalkerfi sem gæti flutt rafmagn með
einungis 20 prósent orkutapi. Á hinn
bóginn má nota rafmagnið til að breyta
vatni í vatnsefni, sem siðan væri flutt í
gasformi eftir pípum eða i fljótandi
formi með tankskipum.
Þótt þess^r hugmyndir veki bjartar
20 Vlkan 17. tbl.