Merkúr - 01.07.1918, Blaðsíða 7

MERKUR
5
hætta, vegna þess aö hún útrýmir einka-
ábyrgöinni.
Hlutafélög mega aö mestu levti teljast
nýgerfingur vorrar aldar. Er enginn efi
á því, aö ef menn vildu eftir tíu þúsund
ár fara aS rifja upp sögu 19. og 20. ald-
anna, til þess aS athuga hvaS einkendi þær
mest, þá mundu menn telja þaö sérkenni-
legast á viSskiftasviSinu, aS þá voru til
viöskiftafélög, þar sem einka-ábyrgöin var
upp hafin.
AS því er menn bezt vita, þektust eigi
hlutafélög í fornöld. Þá voru þaö nær ein-
göngu eins manns firmu, sem viöskiftin
ráku og almennur félagskapur, þar sem
einka-ábyrgöin var í fullu gildi Á miS-
öldunum þektust þau eigi heldur, og þaö
er fyrst á nýju öldinni aS þau rísa upp.
Fyrsta vísirinn til slíks félagsskapar, er
aö finna í ítalíu á 15. öld. Seinna fóru fé-
lög þessi aö rísa upp í Hollandi, Englandi
og Frakklandi og síöan í Þýskalandi og
á Noröurlöndum.
ÞaS var í rauninni ofur-eSlilegt, aS menn
vendust smám saman á þaö, sérstaklega á
16. og 17. öld, aö mynda hlutafélög. Stendur
þaö í nánu sambandi viö hinar miklu fram-
farir, sem viöbkiftalífiS tók, þá er nýjar
álfur og ný lönd fundust og sjóndeildar-
hringurinn stækkaSi. Hin nýju og ónumdu
lönd voru miklu stærri heldur en Evrópa,
þar voru óþrjótandi og ágætir landkostir.
Þá lágu fyrir versluninni svo víötæk viö-
fangsefni, aS lengur varö eigi búiö viS
liinn óbrotna vjerslunarrekstur. Þá voru
stofnuö hin miklu verslunarfélög í Hol-
landi, Frakklandi og Englandi. Þau voru
einmitt sett á stofn til þess aö leggja hin
nýju lönd fjárhagslega undir Evrópu. Þaö
voru þess vegna þessi félög, sem fyrst settu
skriö á hlutafélaga-stofnanir. En síSan kom
ný bylting til sögunnar, aö þessu sinni á
sviöi iönaöarins, meö hinum miklu upp-
götvunum, er geröar voru á 18. og 19.
öld. Vegna þessara uppgötvana risu smám
saman upp iönaöarfyrirtæki,stærrien nokk-
ur dæmi höfSu þekst til áöur. Til þeirra
þurfti höfuöstól, er enginn einn maöur gat
fram uppteknum hætti, meö aö stofna hluta-
þess, aö stofnuö væru hlutafélög.
ÞaS verSur maöur þegar aö viöurkenna,
aS alt af eru aö rísa upp öflugri og öflugri
fyrirtæki og þess vegna þarf aö halda á-
frm uppteknum hætti, meS aS stofna hluta-
félög, en hitt má eigi gleymast, aö meö
því fyrirkomulagi er einum hyrningarstein-
inum undir viöskiftum manna kipt burtu.
Og þegar vér lítum á þaS, hvemig þessu
nýja fyrirkomulagi hefir veriö misbeitt, þá
stafar misbeitingin einmitt af þvi, aö einka-
ábyrgSin er ekki á bak viö. Þetta veröum
vér aö hafa hugfast. Því aö enda þótt vér
verSum aS viSurkenna þaS, aö slíkur fé-
lagsskapur sé nauösynlegur, þá má oss eigi
gleymast, aö þaö er einka-ábyrgöin, á-
byrgö hvers einstaks manns
sem hlýtur aS veröa fjöregg viSskiftanna
þegar öllu er á botninn hvolft.
Framh.
Varslun Japans við úllönd hefir aukist ákaflega
síðan ól'riðurinn hóf'st eins og sjá má á eftirfar-
andi töluin (talið i 1000 yen).
Innflult Útflutt Mismunur
1913 729.432 632.460 -f- 96.971
1914 595.736 591.101 _f- 4.634
1915 532.450 708.307 + 175.857
1916 756,428 1.127.468 + 371.040
1917 1.035 811 1.603 005 + 567.194-