Tímarit lögfræðinga - 01.12.2002, Blaðsíða 12

Lögmaðurinn, L, tók að sér að krefja skipafélagið, S, um bætur vegna tjóns, er varð
á vélbát, sem S hafði flutt frá Noregi til íslands. Vélbáturinn hafði lent útbyrðis, en
verið bjargað af öðru skipi. L gerði kröfu á hendur S og höfðaði mál til heimtu
hennar. S var sýknað í nrálinu á þeim forsendum, að krafan væri fyrnd. Eigandi
bátsins, F, höfðaði þá mál á hendur L og krafðist sömu fjárhæðar úr hendi hans í
skaðabætur og gerð hafði verið á hendur S. Byggði F á því, að krafa hans á hendur
S hefði fymzt í höndum L á meðan hann hafði málið til meðferðar. L var sýknaður
af kröfunni. Var sú niðurstaða reist á þeim forsendum, að samkvæmt farmsamningi
S og F hafi vélbáturinn verið fluttur sem þilfarsfarmur á ábyrgð farmsendanda, en S
undanþeginn ábyrgð nema tjóni væri valdið af ásetningi eða stórfelldu gáleysi hans.
Ekki var sýnt fram á, að þeim skilyrðum hefði verið fullnægt, og myndi því S hafa
verið sýknað í því máli, sem L höfðaði á hendur S. Samkvæmt því var F ekki talinn
hafa átt lögvarða kröfu á hendur S, og því hafi meint mistök L ekki leitt til tjóns fyrir
hann. Skorti því á, að hin meinta saknæma háttsemi L hefði verið orsök þess tjóns,
sem F varð fyrir.
2.3 Þarf orsök að vera meginorsök tjóns?
í skaðabótarétti er ekki gengið svo langt að gera að skilyrði skaðabóta-
ábyrgðar, að háttsemi sé meginorsök tjóns. Stundum má þó sjá í forsendum
dóma mat á því hvort orsök hafi verið veigamikil eða ekki, sbr. t. d. H 1993
1594. Greining milli meginorsaka og annarra orsaka hefur á hinn bóginn verið
þýðingarmikil í vátryggingarétti, þaðan sem meginorsakareglan er upprunnin.
Fer slík greining fram, þegar fleiri en ein orsök hafa með einhverjum hætti verið
samverkandi að vátryggingaratburði. Sé ábyrgð félagsins takmörkuð við, að
tjón verði ekki af tilteknum ástæðum, t.d. ef félagið hefur undanþegið sig tjóni,
sem verður vegna styrjalda eða óeirða, þarf oft að skera úr um það, hvort sú
orsök, sem félagið hefur undanþegið sig áhættu á, er meginorsök vátrygging-
aratburðar eða ekki. Sé svo er félagið almennt laust úr ábyrgð, en sé niðurstaðan
sú, að ekki sé um meginorsök að ræða, liggur greiðsluskylda félagsins fyrir.8
Krafa skaðabótaréttar um orsakatengsl, án þess að urn meginorsök þurfi að
vera að ræða, veldur því að leysa þarf úr ýmsum álitamálum við mat á skaða-
bótaskyldu, þegar tjón kann að hafa orsakatengsl við háttsemi fleiri en eins, eða
fleiri en ein orsök getur verið fyrir tjóni. Álitaefnin verða önnur en í vátrygginga-
rétti, þ.e. þau snúast einkum um það, hvort báðar orsakir, eða allar, geti leitt til
bótaábyrgðar. Mörg afbrigði þarf að taka til athugunar í því sambandi.
8 Sbr. t.d. Ivan Sprensen: Forsikringsret, bls. 111 og sami höfundur: Forsikringsavtaleloven, med
kommentarer, bls. 183; A. Vinding Kruse: Erstamingsretten, bls. 140-141 og Bo von Eyben og
Hans Henrik Vagner: Lærebog i erstamingsret, bls. 27L Um norskan rétt sjá t.d. Peter Lodrup:
Lærebok i erstatningsrett, bls. 304 og Nils Nygaard: ÁrsaksspOrsmál og ársakslærer i skade-
botretten, Rettsteori og rettsliv, bls. 629-644, hér bls. 635-636. f umfjöllun Lpdrups, bls. 304-305,
kemur reyndar fram að meginorsakareglan eigi sér nokkum sess í norskum skaðabótarétti, en sé þó
„meget neddempet og modifisert". Um sænskan rétt sjá Jan Hellner og Svante Johansson:
Skadestándsrátt, bls. 198. Um íslenzkan rétt sjá Jóhannes Sigurðsson: „Orsakasamband í skaða-
bótarétti". Úlfljótur. 2. tbl. 1990, bls. 113.
316