Hugur - 01.06.2002, Page 31

Nýjasta tækni og vísindi
Hugur
indamenn geta ekki firrt sig ábyrgö á þeirri þekkingu sem þeir fram-
leiða. Vísindin eru stunduð í pólitísku samhengi.
Nú má spyrja hvort vísindagagnrýni af þessu tagi sé traustur
grunnur fyrir mat á samfélagslegum áhrifum vísinda og tækni. Jafn-
framt má spyrja hvort viðeigandi aðferðum sé beitt og hvaða afleið-
ingar þær hafi. En meira um það síðar.
2.
Þótt menn hafi stundað kynbætur á dýrum og plöntum um aldir, þá
er erfðafræði ekki gömul vísindagrein. Upphaf hennar má rekja til
ársins 1900, þegar lögmál munksins Gregors Mendels voru endur-
uppgötvuð. Mendel setti þau fram í grein sem birtist í tímariti Nátt-
úrurannsóknafélagsins í Brno, Verhandlungen des Naturforschenden
Vereines in Briinn, árið 1866, en greinin vakti litla sem enga athygli.4
Upp úr aldamótunum festi erfðafræðin rætur sem fræðigrein. Stein-
dór rekur stuttlega þessa sögu og útskýrir kjarnann í klassískri erfða-
fræði skýrt og skorinort. Umfjöllun um rannsóknir Páls Zóphónías-
sonar á erfðum gulrar fitu í sauðfé á þriðja áratug síðustu aldar sýnir
á áhrifamikinn hátt hversu hagnýt erfðafræðin var frá upphafi og
gerir um leið lögmál Mendels ljóslifandi.
Mendel hafði lítið sem ekkert að segja um eðli þeirra eiginda eða
þátta sem hann taldi búa í kynfrumum og ráða arfgengum einkenn-
um lífvera. Þetta þarf ekki að koma á óvart; lögmál Mendels eru töl-
fræðileg og snúast um hlutfallslega dreifingu arfgengra eiginleika í
4 Uppgötvanir Mendels og enduruppgötvun Hugos de Vries, Carls Correns og
Erichs von Tschermal á lögmálum hans, auk þess hvernig Mendel var gerð-
ur að óumdeildum föður erfðafræðinnar, er merkilegur kafli vísindasögunn-
ar og áhugavert efni fyrir vísindafræðinga. Ekki er dvalið við þessa sögu í
Genunum okkar, enda skiptir hún litlu máli fyrir röksemdafærslu bókarinn-
ar. Þó hefði verið tilefni til að staldra við og athuga hvort „grunneigindir" (El-
emente) Mendels samsvari „genum“ Johannsens. Mendel ræðir eingöngu um
„einkenni" (Merkmale) plantna (bókstafir eins og A og a eru látnir vísa til
einkenna en ekki gena eins og í mendelískri erfðafræði nútímans), þangað til
í niðurlagi greinarinnar að hann nefnir stuttlega samsetningu og skipulag
„grunneiginda“ kynfruma sem skýringu á ólíkum einkennum plantnanna.
Hann segir þó ekkert sem gefur til kynna hvers eðlis þessar eigindir eru og
gefur þeim ekkert sérstakt vægi. Að endingu má leiðrétta tvö smáatriði:
Gregor Mendel var ekki jesúíti heldur tilheyrði hann ágústínusarreglunni og
grein hans birtist 1866, ekki 1865 (en greinin samanstendur af tveim fyrir-
lestrum sem Mendel hélt 8. febrúar og 8. mars 1865).
29