Íslendingur - 14.03.1919, Blaðsíða 1

Ritstjóri':
Sig. Ein.Hlíðar,
Breiðabliki.
Sími 67.
íslendingur.
• •••• •• ••••• • ••••••••^••••••••••••^••••^ ••#••••••-••«•»•«••••••
Akureyri, föstudaginn 14. mars 1919.
•••••»•••••••••••••••••••••••••••••«•••••••••••••••••••••••••
5. árg. t
Vinsla áburðarefnis
úr loftinu.
Eins og kunnugt er, er köfnunar-
efnið hið þýðingarmesta og dýrasta
jurtanærandi áburðarefni. í búpen
ingsáburði er um '/2% af köfnunar-
efni. f tilbúnum áburðarefnum er
það miklu meira: í chílísaltpjetri 15
% og brennisteinssúrri stækju 20%.
Köfnunarefnisáburður er talinn ó-
missandi, til þess að fá þroskamik-
inn jurtagróður. En á þess konar á-
burði er víða skortur. í búpenings-
áburði er köfnuriarefoiö eigi fuli-
nægjandi. Chílísaltpjetur var flultur
um heim ailan, en var dýr — álíka
dýr og kornmatur og saltlögin fóru
óðum minkandi.
Mikið var búið til af brennisteins-
súrri stækju við ljósloftsverksmiðj-
urnar. En alt þetta var ófullnægjandi.
Talið er, að köfnunarefnið hafi 78
% notagildi, samanborið við öil önn-
ur áburðarefni. Það hefir því feikna
mikla þýðingu fyrir jarðræktina, að
geta fengið nægan köfnunarefnis-
áburð.
í loftinu eru ógrynnin öll af köfn-
unarefni. Þetta efni er % af loftmagn-
inu. — Vísindamenn hafa um langt
skeið brotið heilann um það, hversu
efni þetta yrði bundið, svo að það
væri nothæft til áburðar. Á síðustu
áratugum hefir þetta hepnast. Frá
því verður skýrt hjer í crfáum drátt-
um.
Þjóðverjai urðu fyrstir manna til
að sanna, að hægt væ.i að binda
köfnunarefni loflsins. Það fundu tveir
efnafræðingar, Frank og Caro, árið
1903. Efni það, sem þeir bjuggu til,
heitir karbid köfnunarefni. f því eru
frumefnin calsium, kol og köfnunar-
efni (19%). Rafmagnsverkanir eiu
notaöar við myr.dun þessa efna
sambands. — Talið er, að nú sje ár-
lega búið til aí efni þessu um 400000
smálestir. Það er notað við ýmis-
konar íðnað og til áburðar.
Árið 1905 hepnaðist tveimur Norð-
mönnum, Birkeland og Eyde, að
íinna nýja aðferð, til að binda köfn-
unarefni loftsins. Aðferðin er f aðal-
atriðunum þessi: Loftstraumur er
látinn fara gegnum rafmagnsijós-
ofna. Þar myndast rafmagnsljós-
skífur og hitinn getur orðið 2500—
3000 °. Við þennan hita og fyrir á-
hrif rafmagnsins sameinast köfnun-
arefni og súrefni loftsins og mynd-
ar köfnunarefnissýring. Fyrir áhrif
vatns myndast svo saltpjeturssýra,
sem síðan er bundin með kalki.
Þannig fæst þessi kalksaltpjetur eða
Noregssaltpjetur. Hann Iftur út sem
venjulegt matarsalt. í honutn er 12
% köfnunarefni. Hann er ágætur á-
burður.
Til þess að búa til Noregssalt-
pjetur, þarf mikið rafmagn og til
framleiðslu rafmagns þarf mikið afl
Vatnsaflið er ódýrast. Skilyrði fyrir
þenna iðnað eru því best, þar sem
mikið vatnsatl ei fyrir hendi,einsog
t. d. í Noregi.
Síðan 1905 hefir risið ttpp stór-
kostlegur iðnaöur í Noregi, til þess
að búa til kalksaltpjetur. Aflstöðvar
hafa veriö settar við marga fossa og
áburðarverksmiðjur reistar í sam-
bandi við þær. Með verksmiðjum
þeim, sent nú er verið að koma upp,
er sagt, að 500000 hestöfl sjeu tek-
in til notkunar við þenna iðnað.
Til samanburðar má geta þess, að
Hlíðdal áætlar vatnsafl íslands 2 —
2V2 milljón hestafla. Að líkindum er
það þó meira, því að norskur verk-
fræöingur, Sætermoen, telur vatnsafl
í Þjórsá einni 1 miljón hestafla. —
Árlega á nú að vera hægt að búa til í
Noregi um 300000 smálestir af kalk-
sallpjetri. Sagt er að verksmiðjurnar
til þessa hafi kostaö um 150 miljón-
ir króna. Árið 1916 fengu hluthafar
8% vexti af hlutafje sínu. Um 25000
manna hafa atvinnu við verksmiðjur
þessar, —Af þessu er það skiljanlegt,
að þetta hefir afarmikla þýðingu í
Noregi.
Þriðja aðferðin, til að vinna köfn-
unarefni úr loftinu, er fundin af þýsk-
um manni, Haber að nafni. Þá að-
ferö hafa Þjóðverjar notað í stórum
stíl á undanförnum stríðsárum. Sagt
er að uppgötvun þessi hafi leitt til
þess, að eigi varð skortur á sprengi-
efni á Þýskalandi, Sprengiefni eru
að mestu leyti búin til úr köfnunar-
efnissamböndnm, einkurn saltpjeturs-
sýru.
Aðferð Habers er þessi: Venjulegt
loft er kgelt niöur í -4- 194 — 196°.
Það verðu^ þá að vökva. Sje hitinn
svo aukinn um 2°, gufar köfnunar-
efnið upp. Er þá hægt að safna því
hreinu. Súrtfnið helst lengur fljót-
andi. Sfðan er vatnsefni og köfnun-
arefni leitt inn í ofn, þar sem er
500 — 600 0 hiti. Þessi loftblanda er
svo látin verða fyrir feikna mikilli
þiýstingu, sem er 200 sinnum meiri
en venjuleg andrúmsloftsþrýsting.
Fleiri efnasambönd þnrfa einnig að
vera til staðar í ofninum. Við þessi
skilyrði myndast svo stækja. Auð-
velt er að breyta henni í önnur köfn-
unarefnissatnbönd, ef ástæða þykir
til.
Oft hefir verið talað um notkun
vatnsaflsins hjer á landi og skilyrð-
in fyrir hagnýtingu þess á sem væn-
legastan hátt. Áburðaijiðnaður eftir
hinum tveim fyrstnefndu aðferðum
er erfiðleikum bundinn hjer á iandi.
Til þess vantar kalk og koi. Hins
vegar er mjög Iíklegt, að hægt væri
að nota tvær síðartöldu aðferðirnar,
að nokkru leyti. Mætti þá búa til
saltpjeturssýru eftir aðferö Norð-
nranna, en stækju eftir aðferð Ha-
bers.
Stækja og saltpjeturssýra geta
sameinast og myndað áburðarsalt,
stækjusaltpjetur. f honum er 35 %
af köfnunarefni. Ef þessi aðferð
hepnaðist, eins og danskur efna-
fræðingur, P. Kristensen, álítur að
verða megi, þyrftum vjer engin efni
að sækja tii annaia. Aflið er nóg í
fossunum. Það þarf að temjast og
breytast í rafmagn. Engin þutö er
á lofti, Vjer ættum þannig að geta
framleitt áburðarefni, sem væru tvö-
falt eða þrefalt auðugri af köfnunar-
efni heldur en áðurnefnd áburðar-
efni eru. Þessi áburðarefni þyldu því
betur flutningskostnað, bæði utan
lar.ds og innan.
(Að mestu eftir »Ugeskrift for Landmændt,
nr. 45—47 I9»7.
Hólum 1. janúar 1919.
3. Sigurðsson.
Einveldi múgsins.
Af því að fáir haía Læknablafið
f höndum, finn eg mjer skylt að ber.da
lesenduin íslendings á grein þar, eftir
prófessor Guðmund Ilannesson, sem
heitir Áramót og er fremst á blsði f
íyrsta hefti 1 byrjun árstns. Leyfi jeg
mjer að tilfæra þenna kafls, sem á
erindi til fieiri en lækna:
.Þaujeru áreiðanlega einstæð bessi
áiarnót, hvcrnig sem á þau er litið.
Heimsskcpnan hefir blátt áfram velt
sjer um hrygg, og enn þá standa
fæturnir spriklandi upp í liáa loít.
Það er meira að segja óvfst, hvenær
hún staulast aftur á lappirnar.
Það fer nú heill fellibylur og
brotsjóir yfir löndin, sem sópa burtu
eignum manna og óðulum, skipulagi
ríkja og mannfjelaga. Nýjar hug-
sjónir þjóta upp eins og gorkúlur á
haugi í vætutíð.
Vjer höfum að vfsu liíað fyrir
utan mesta umrótið, en það er engin
hætta á því, að þessi byltinga- og
og breytinga-alda berist ekki til
okkar óðar en varir, lfkt og inflú-
eman. Andlegar farsóttir eru engu
sfður næmar, en þær sem stafa af
sýklunum. Þuð er cngu minni nauð-
syn, að reyna til að gera sjer alt
eðli þeirra ljóst og hefja skynsam-
lega sóttvörn gegn þeiuj, Iieldur ea
inflúensu, að minsta kosti búa sig
undir að geta tekið mannlega á
móti öllu farganinu
Og hvuð er svo það, sem í loftinu
liggur og er að fujótast framf Al-
heimsfriður, segja sumir, og fult
rjettlæti í viðskiftum þjóðanna. Það
er gott að taka þessu ef til kemur
en ekki er nýtt að heyra slíkt,
eftirstórar styijaldir Sinurvegararnir
vilja’þi auðvitað komast hjá því,
að veltast aftur úr völdunum. En
— því miður, hefi; til þessa gengið
treglega að stofna verulegt guðs-
rfki hjer á jörðunni og sumum sýnist
Afgreiðslu- og inn-
heimtumaður:
Hallgr.Valdemarsson
Hafnarstræti 84.
• ••••-••-•• • • •--•-•-• •- •-•-•
J 12. tbl.
••••♦•••••«•••••••
Parið af vel tilbúnum
og fallegum
3JÓVETLINGUM
borga jeg alt að
1 krónu
gegn peningum.
Joh. Christensen.
nú mest bera á hefndarhug og
ójafnaði, þó kallaður sje hann að
sjálísögðu rjettvísi.
En hvað sem heimsfriðnum og
guðsrfkinu amerfska líður, þá er það
vfst, að meginkjarni byltingariunar
er að kveða niður einveldi einstakra
manna, þjóðhöfðingjanna, (sem hvergi
var f raun og veru til) og setja
annað einveldi í 3taðinn: einveldi
múgs i n s.
A tveimur traustum hornsteinum
á að reisa mannfjelagshöll framtíðar-
innar: sð allir menn sjeu jafnir,
Jesús og Júdas, og hafi því jafnan
atkvæðisrjett og að meiri hlutinn
hve 3mávaxinn sem hann er, hafi
ætíð rjett fyrir sjer og skuli þvi
öllu ráða
Nú er það ekkert leyndarmál, að
að flónin eru langflest en fáir vitrir.
»Einn mrnn af þúsundi hefi jeg
fundið,« segir predikarinn. Nú stefnir
heimurinn að einveldi flónanna, sem
aftur endar á einveldi þeirra sem
tala eins og flónin vilja heyra, eða
á annan hátt vefja þeim um fingur
sjer.«
Þegar j»'g hafði lesið þennan gáfu-
lega ritaða greinarkafla, sem mjer þótti
gott biagð að, riljaðist upp fyrir mjer
kvæ)i um Hornbjarg, sem Þorsteinn
Gfslason kvað og birtist f Lögrjettu í
sumar. Efni kvæðisins er það, að hann
siglir fiam hjá bjargitiu um sólavlags:
bil. Sólin uppljómar hamrabjörgin og
skreytir þau >gulis- og silkigiit« og
mörgum glæstúm litum öðrum. Skáld-
inu finst, sem við honum blasi kon-
ungshöll. Hann »sjer hallardyr að hafi
snúa« og hugsar »hjer mun ríkurkong-
ur búa«. Skipið færist nær. Skip-
stjóri lætur skjóta af fallbyssu.
>Hjer var éi að koma’ að koti,
kongi iiLÍlsað var með skoti.
Brátt til svara bumbur allar
buldu’ í hvelfing hallar.«
Við það vaknar allur bjargfuglinn
og fiýgur upp.
>Varpfugl svaf, en við þær kveðjur
vaknar; hver ein tó ;
úr sjer vængjum óteljandi
yfir djúpið spjó.<
Og nú heyrist ekki mannsins mál
fyrir fjaðraþyb og fuglagargi.