Vísbending - 07.08.2009, Blaðsíða 3

V í s b e n d i n g • 3 1 . t b l . 2 0 0 9 3
en önnur börn. Sá sem sagði þetta vildi
með því sýna fram á ágæti starfsins sem
boðið var upp á, en það er hugsanlegt að
hvort tveggja skýrist af því, að foreldrar
barna sem senda þau á námskeið ali þau
almennt betur upp en foreldrar þeirra sem
ekki senda börn á námskeið.
Hvað vantar?
Oft vantar samanburð. Ef það birtist til
dæmis frétt þar sem er sagt að dauðföll í
Evrópu hafi verið 5.000 einn mánuðinn
vegna mikils hita, þá segir það fólki lítið
nema það sé vel að sér um dánartíðni í
Evrópu. Mönnum gæti brugðið illilega
þangað til þeir sjá að þetta er langt undir
meðaltali eða vel innan eðlilegra marka.
Það gæti líka verið að dánartíðnin tæki
dýfu næsta mánuð á eftir ef flestir þeirra
sem dóu voru við dauðans dyr hvort sem
er og því hafi veðurskilyrðin aðeins flýtt
óumflýjanlegum dauðsföllum. Auglýsingar
nýta sér oft athugunarleysi fólks hvað
þetta varðar. „Okkar vara er 20% betri“.
20% betri en hvað? Sambærilegar vörur
frá samkeppnisaðilum? Eða ef við notumst
ekki við neina vöru? Án þess að vita hvað
er miðað við segir þessi fullyrðing ekkert.
Loks skal fara gætilega í að horfa á meðaltöl.
Þau geta verið villandi, sérstaklega þegar
meðaltalið er mjög frábrugðið miðgildi.
Ef sagt er að tíu þúsund manns hafi átt
að meðaltali tuttugu þúsund króna hlut
í Landsbankanum segir það lítið ef þrír
aðilar áttu 90% af hlutunum og 9.997
einstaklingar áttu afganginn.
Var skipt um umræðuefni?
Það að fjöldi greindra tilvika af ákveðnum
sjúkdómi sé hærri en áður þýðir ekki
endilega að sjúkdómurinn sé útbreiddari
en áður. Aukningin gæti stafað af öðrum
ástæðum svo sem framförum í greiningu.
Fréttaflutningur getur líka gefið ranga
mynd af ástandi. Til dæmis virðist lítil
fylgni milli glæpatíðni og frétta af glæpum.
Ef gerð er könnun á bóklestri, þá segja
niðurstöðurnar það hvað fólk segist lesa
mikið, ekki hvað það les í raun og veru.
Það sem menn segjast gera er oft talsvert
frábrugðið raunverulegum gjörðum þeirra.
Yfirleitt er fylgi öfgaflokka vanmetið í
könnunum. Fáir vilja viðurkenna það fyrir
bláókunnugu fólki að þeir séu öfgamenn
eða kjánar. Fólksfjöldi á tilteknu svæði í
Kína mældist einhvern tíma 28 milljónir.
Fimm árum síðar bjuggu þar 105
milljónir manna. Aðeins hluti af þessari
aukningu var raunverulegur. Munurinn
lá í að fyrri talningin var gerð vegna
skattheimtu en sú síðari til þess að koma
í veg fyrir hungursneyð. Kannanir um
Mynd 1: Landsframleiðsla á Íslandi 2000-2008.
Hófleg breyting
Heimild: Hagstofa Íslands og útreikningar höfundar.
!"#"$%&'(%)*#+,-'
!"#$%%&'$()*&'#%+,-'.#'&/%01'&-%'.%1$22-23*4'5678&'*$1'$8'"'#89&&014'.03%:*-2301'$,.'#8+,-%$301'
38$-201;'<6"'1-,08'$8'6-22*%.2'='&/%01'1>/3'1-*>/#2'73'?6"'3$&08'6$8-,'6.8.*.1&'.,'3%$(@.'6-,'/%%0'
*$1'$8'*.3&'=2'3.328:2-22.8'503*02.8;'A8$*)-'5.3#8+,-2308-22'B72.%C'D7.*$'*.3,-E'F!"#$%#&'()#*+,-#
.'*,/#0#12.-*-34#3-*-#$5(#6017#0#'*87*-3G;'<.22-3'3$&.'8.22*.)$2C08'2+*&01'*:2&'#8.1'='56.,'
*$1'?$-8'6-%>.4'$#'=*$&2-2308'?$-88.'$8'$-2H$-&&08;'
I-%'C+1-*'$8'.0,6$%&'.,'H%$))>.'.03.,'1$,'%"208-&01;'<.,'1=':)>.'H8$(&-23.8'$,.'C8.3.'J8'?$-1'1$,'
?6"' .,' 6$%>.' 38022' 1$,' ?$-1' 5+&&-' *$1' H$*&' 5$2&.8' 2-,08*&/,022-;' K(2C-8' L' 73' M' *:2.' H=,.8'
%.2C*#8.1%$-,*%0'='#/*&0'6$8,%.3-'='=80201'MNNN'O'MNNP;'Q'1(2C'L'H(8>.8')6.8,-22'='2J%%-4'='5-22-'$80'
RSN' 1-%%>.8,.8' )8T2.' %+3*&.' 1/30%$3.' 3-%C-;' U.2C*#8.1%$-,*%.2' 6-8,-*&' 5.#.' .0)-*&' 1$-8.' =' *",.8-'
1(2C-22-;'A=,.8'#8.1*$&2-23.8'$80'?T'#0%%)71%$3.'%$(#-%$3.84'$2'?+8'3$#.'1-*102.2C-'5031(2C'01'
H8$(&-2302.;'<='?.8#'.,'#.8.'6.8%$3.'"'.,'&J%).'1(2C-8'$#'.,'*).%.22'6.2&.84'$2'?='*$3-8' %"208-&-,' %"&-,'
*$1' $))$8&;' V0,6$%&' $8' .,' 3$8.'1(2C-82.8' $22' :)&.8-;' W#' 6.%-2' 5$#,-' 6$8-,' %.2C*#8.1%$-,*%.' ='1.22'
5$#,-'H8$(&-23-2'6$8-,'1-22-'73'1$,'?6"'.,'*&(,>.*&'6-,'%.2C*#8.1%$-,*%0'='2.#26$8,-'5$#,-'H8$(&-23-2'
78,-,' $22'1$-8-;' X8.1*$&2-23-2' $8' 6.%-2' $#&-8' ?6"' 56.,'5/#02C08' 6-%%' *:2.' #8.1'=;' <$&&.' $8' H.8.' $-2'
.,#$8,'.#'1/8301'*$1'5+3&'$8'.,'27&.'&-%'.,'2='#8.1'2-,08*&/,0'*$1'$8'8.22*.).2C.201'"'6-%;'
K(2C'LE'U.2C*#8.1%$-,*%.'='Y*%.2C-'MNNNZMNNP;'[T#%$3'H8$(&-23'
'
[$-1-%CE'[.3*&7#.'Y*%.2C*'73'J&8$-)2-23.8'5/#02C.8'
K(2C'ME'U.2C*#8.1%$-,*%.'='Y*%.2C-'MNNNZMNNP;'K-)-%'H8$(&-23'Mynd 2: Landsframleiðsla á Íslandi 000-2008.
Mikil breyting
Heimild: Hagstofa Íslands og útreikningar höfundar.
!
"#$%$&'(!")*+,-.)!/+&)0'+!-*!1,2#$30$0*)2!45.60')2!
/!783!+$00$!!"#$%"$&'($)'%*$+%,%'-%'.-!.29!:;<=>!7#0,$!?)22#&&!"6..!9!.$%%!),2$@$!+#%!#2!*-,,!)@!4).)!A!
46*)!B#*)2!%#00!+3-@)!,5&.2C@$D!E#@!BFA!)@!4).)!B)6!A!46*)!%9!3-%)!)6*)!9!2)0*)2!9&G3,)0$2D!
:H !"#$% &#$'$% $())*+,)')(-! ").)! 2)00+)3#0'62! 3#00$0*6! +#%! B#$2! F$&I)! +)00)J! K2! B#,,)!
7&)@)%#00!+#%!F$&I)!.9!+L#00)0'$!.2M,,>!#@)!3)00+3$!+,I820#0'62!+#%!F$&I)!+N0)!.2)%!9!)@!B#$2!
7-2*$! +)00*I520! &)60D! E),FC&).2)%&#$@)0'$! +#%! F$&&! +N0)! .2)%!9! G.$2762@$! +$00)2! F526!*#,62!
)6@F#&'&#*)! *#2,! +&A3,!%#@!BFA!)@!*#2)! 2)00+830$0)!+I9&.62D!K.! 4)00! ,#362! A,2#3)@! &A,$@!12,)3!
.C2! 4)00! )@! #0'$0*6! F$@60)0'$! 0$@62+,5@6! A! #$04F#2I6! 12,)3$D! OF-! *#,62! 4)00! FA+)@! A! B9!
2)00+830! +#%! F)2! 4-06%! A! F$&D! P.,! *#,)! 4)*+%60$2! 4).,! 942$.! 9! 0$@62+,5@620)2! 90! B#++! )@!
35006@62$00! +M! 84#$@)2&#*62D! K.! 4)00! #2! +)00.C2@62! 6%! )@! 4)00! .9$! 93F#@0)! 0$@62+,5@6!
*#0*62!4)00!3)00+3$!8%#@F$,)@!A!#$04F#2I)2!*$&'262!-*!#2!8&A3&#*62!,$&!B#++!)@!#.)+,!6%!#$*$0!
)@.#2@$2D!Q)@!#2!)6@F#&,!)@!&9,)!7&#33I)+,!A!B#++6%!#.06%D!R).0F#&!B8!)@!*5*0!3-%$!.29!!F$2,6%!
+,-.0606%>!*#,62!2)00+830$0!F#2$@!72#0*&6@D!!
SH !"#$)'&%"#'.%/())%0(1-!T2,)3$@!F#2$@!7I)*)@!9!%)2*)0!49,,D!K.!+F)24&6,.)&&!#2!#33$!%I5*!49,,!A!
350060!*#,62!F#2$@!F)2)+)%,!)@!&#**I)!-.!%$3$@!6LL!12!0$@62+,5@606%D!Q)@!#2!46*+)0&#*,!)@!
B#$2!+#%!+F)2)!+M6!#33$! &N+)0'$!.G2$2!BN@$@! A!4#$&'>!4#&'62!+M!#$,,4F#2,!+I9&.F)&>!BD#D! !93F#@$00!
48L62! $00)0! 48L+$0+! #2! &A3&#*2$! ,$&! )@! +F)2)! #0! )@2$2D! ! U$&! 'C%$+! #26! +6%$2! +)%.M&)*+48L)/$
0120(*2$!(3$,4/$2! ,$0$,4$5(6,$ 7LL!4F#!49! &)60! B#$2! #26! %#@D!8(35-0$#@)! 69053'! V#D!."//(0,%'"3H!
+#%! #26! .60'$0! *#,)! #$00$*! F#2$@! %$+FA+)0'$D! U$&! 'C%$+! B)2.! )@! ),46*)! 4F-2,! )@! .G&*0$0! +M!
08*6!%$3$&!,$&!B#++!)@!4).)!#$04F#2I)!BN@$0*6D!K26!,$&F$3$0!0C*$&#*)!%52*!,$&!B#++!)@!12,)3$@!+M!
%)23,C3,J!Q)@!#2!&A3)!)&*#0*,!)@!.G&*0$!-*!-2+)3)+)%4#0*$!+M!26*&)@!+)%)0D!WN&#*)!F)2!+)*,!A!
1,F)2L$! )@! 7520! +#%! +C3,6! 09%+3#$@! A! .M&)*+%$@+,5@F6%! FC26! 8&A3&#*2$! ,$&! B#++! )@! &#0')! A!
F)0'2C@6%! !.M&)*+&#*)!#0!50062!7520D!O9!+#%!+)*@$!B#,,)!F$&'$!%#@!BFA!+N0)!.2)%!9!9*C,$!
+,)2.+$0+! +#%! 7-@$@! F)2! 6LL! 9>! #0! B)@! #2! 46*+)0&#*,! )@! 4F-2,! ,F#**I)! +3N2$+,! ).! BFA>! )@!
.-2#&'2)2!7)20)!+#%!+#0')!B)6!9!09%+3#$@!)&$!B)6!)&%#00,!7#,62!6LL!#0!.-2#&'2)2!B#$22)!+#%!
#33$!+#0')!7520!9!09%+3#$@D!!
XH !"(1% "().($-! P.,! F)0,)2! ,$&! +)%)0762@D! K.! B)@! 7$2,$+,! ,$&! 'C%$+! .2M,,! B)2! +#%! #2! +)*,! )@!
')6@.5&&! A! KF28L6! 4).$! F#2$@! <DYYY! #$00! %906@$00! F#*0)! %$3$&+! 4$,)>! B9! +#*$2! B)@! .8&3$! &A,$@!
0#%)!B)@!+M!F#&!)@!+M2!6%!'90)2,A@0$!A!KF28L6D!E5006%!*C,$!726*@$@!$&&$&#*)!B)0*)@!,$&!B#$2!
afstöðu til ákveðinna málefna, til dæmis
til Evrópusambandsins virðast gefa mjög
misvísandi niðurstöðu. Þegar betur er að
gáð er það oft orðalag á spurningunni sem
skýrir muninn.
Er eitthvert vit í niðurstöðunum?
Stundum virðist vera vit í hlutunum
þangað til að maður skoðar þá nánar.
Gefnar tölur sem eru mjög nákvæmar,
t.d. þegar kostnaður við heimilishald
einhleyps einstaklings er sagður vera
1.292.363. Slíkt getur engan veginn verið
reiknað upp á krónu. Hins vegar hljómar
það eins og sá sem setur fram þessa tölu
viti meira heldur en ef hann myndi segja
að kostnaðurinn væri í kringum 1,3
milljónir. Einnig er mikilvægt að átta sig
á því að þróun hingað til er staðreynd, en
þróun í framtíðinni verður aldrei meira en
ágiskun. Jafnvel þó að fjöldi bíla á hverja
þúsund íbúa hafi vaxið úr tæpum 500 í
rúma 650 síðastliðin 20 ár, þýðir það ekki
að þeir verða komnir í 800 eftir önnur
20 eða í 2150 eftir 200 ár. Slíkt dettur
engum í hug. Þó eru margir iðnir við að
draga svipaðar ályktanir.
Jafnvel þótt við getum ekki komist að
því hvernig rannsóknin var raunverulega
gerð er hægt að komast hjá því að falla fyrir
margs konar ósannindum með því að horfa
á hlutina með gagnrýnum augum.
Kári S Friðriksson