Ísland - 04.10.1929, Blaðsíða 3

I S L A N D
3
Klerkastéttin reis vitanlega
gegn stjórnarskránnni. Og gekk
hún eins að verki og hún
•hafði gert 1857. Árið 1926
komst alt í bál og brand.
Klerkastéttin skoraði á almenn-
ing að brjóta í bág við stjórn-
arskrána og virða hana einskis.
Stjórnarvöldin tóku menn kirkj-
unnar höndum, kærðu þá fyrir
lagabrot og vörpuðu þeim i
fangelsi. Klerkar, sem fæddir
voru erlendis, voru reknir úr
landi. Eignir kirkjunnar voru
teknar lögnámi. Margir barna-
og undirbúningsskólar voru
bannaðir og nokkrum sjúkra-
húsum og uppeldisstofnunum
lokað. En þessar fyrnefndu
stofnanir voru komnar í hend-
ur kirkjunnar. Endirinn á þessu
varð sá, að klerkarnir gerðu
verkfall.
— En svo komst sátt á í
júnfmánuði sl. — Báðir aðiijar
slökuðu til.
Stjórnin var í raun réttri
neydd til þess að sættast við
kirkjuna. — Iðnaðurinn og land-
búnaðurinn er í kalda koli.
Innanlandsstyrjöld var nýlega
lokið og almenningur þessvegna
skuldugur og fátækur.
Kirkjuvöldin fá nú að ráða
vali sumrá presta. Klerkar fá
kristindómskensluna í sínar
hendur, en aðeins í kirkjunni.
— þeir mega ekki kenna í
skólunum. Klerkastjórnin verður
að hafa einn mann við hverja
kirkju, sem ber fulla ábyrgð
gagnvart stjórninni á því, sem
fram fer í kirkjunni eða í sam-
bandi við hana. Stjórnin hefir
rélt lil þess að loka kirkjunum,
ef kirkjunnar menn brjóta í
bág við anda laga þeirra, sem
innihalda sáttargerðina. — Og
kirkjan fær ekkert aftur af eign-
um sínum.
Margir ápá því, að friðurinn
muni verða skammvinnur á
milli kirkjunnar og ríkisstjórn-
arinnar.
Vopnabrakið verður ef til vill
ekki eins mikið í Mexico út af
málefnum kirkjunnar hér eftir
sem hingað til. — Styrj-
aldir eru að komast úr »móð«
í Mexico. — En það er lítt
hugsandi, að friður geti verið i
Mexico iyrr en annarhvor þess-
ara aðilja, kirkja eða ríki, er
brotinn á bak aftur.
Og kirkjan í Mexico getur
náð völdum á ný. Jesúitar
stjórna henni. Og þeir eru
bæði þrautseigir og úrræðagóðir.
Jón Guömundsson
framkvæmdarstjóri B. S. R.
Jón Guðmundsson, fram-
kvæmdastjóri Bifreiðastöðvar
Reykjavikur, lést með sviplegum
hætti aðfaranótt 3. þ. m.
Hann var í lokaðri bifreið
niður við höfn og ók með hraða
miklum beina leið út i sjó. Og
gera menn. ráð fyrir, að hann
hafi ekið vísvitandi í sjóinn.
Nokkru áður voru þær kvik-
sögur farnar að berast um bæ-
inn, að bruni bifreiðaskúrs B.
S. R., sem getiö hefir veiið um
hér i blaðinu, hefði orðið af
mannavöldum. Og vildu sumir
gefa i skyn, að Jón heitinn hafi
verið riöinn við þetta biunamál.
En það er rvngt með öltu. Lög-
reglustjóri hefir haft brunamál
þetta tií meðferðar, og er rann-
sókn um þaö bil lokið. Og lög-
reglustjóri segir með öruggri
vissu, að Jón heitinn hafi á
engan hátt verið riðinn við
brunann. Kunningjar Jóns heit-
ins munu og vera þess fullvissir,
að honum hafi aldrei dottið í
hug að grípa til óheiðarlegra
meðala. — Hann var svo vand-
ur að virðingu sinni, að sliks
munu fá dætni.
Jón heilinn var viðkvæmur I
lund, og ætla margir, að bann
hafi tekið sér orðasveim þenna
um brunann svo nærri, að hann
hafi þess vegna stytt sér aldur.
Jón heitinn var drengur góð-
ur og eignaðist marga kunningja
hér f bænum. Vntu þeir hann
mikils, enda átti hann virðingu
þeirra skilið. Hann var orðlagð-'
ur dugnaðarmaður.
Umliv<=*r*ÍÍ!-í jörðina
á degi.
Flestir munu kannast við
skáldsögu Jules Veme: »Um-
hverfis jörðina á 80 dögum«.
Bók þessi hefir átt miklum vin-
sældum að fagna. En margir
lítu þó svo a, að það væri fjar-
stæða ein, að hægt væri að
komast í kringum hnöttinn á
80 dögum.
En nú hefir þýzka loftskipið
»Graf Z ppelin« farið umhverfis
löiðina a 21 degi og nokkrum
klukkustundum.
»Graf Z ppelin« lagði af stað
frá Lakehurst á austurströnd
Ameríku. Flaug það í fyrsta á-
tanganum yfir Atlandshafið og
tók land í Fi iedrichshafen í
Þýzkalandi. Þaðan var haldið i
austur, yfir Evrópu og Asiu og
numið staöar í Tokio i Japan.
Fi á Tokio flaugskipiðyfir Kyrra-
hafið til Los Angeles á vestur-
strönd Ameriku. Nú átti skipið
aðeins óflogið ytir meginland
Ameriku. Og sá hluti flugsins
var einna erfiðastur. — Mót-
vindar, þokur og hellirigningar
tötðu flug skipsins. En þó
komst skipið heilu og höldnu
yfir meginiandið, til Lakehurst,
þaðan sem lagt var af stað í
flugið.
þjóðverjar hafa getið sér
mikla frægð með þassu heims-
Qugi. Peir hafa sýnt karlmensku
og dugnað, sem lengi verður f
minnum hötö. Og þeir hafa sýnt
fádæma hugvit með byggingu
»Grat' Zeppelin«.
En flug þetta er merkilegt af
öðrum ástæðum. Pað gefur fyr-
irheit um það, að samgöngur
og viðskitti þjóðanna muni batna
mjög á næstu árum.
Og engum getur blandast hug-
ur um það, að faitæki framtlð-
arinnar séu loftskip og flugvél-
ar. — Komandi kynslóðir fara
ferða sinna i loftinu.
Nestor Makhno,
þjóðhetja Ukrainemanna.
Piír miklir menn komu fram
á sjónarsviðið í Rússlandi á
bvltingar-áiunum. Lenin og
Trotsky kannast allir við, en
Makhno hefir tæplega verið
nefndur utan Rússlands, og þó
er hann vafalaust miklu meiri
maður en tveir þeir fyrnefndu.
Nestor Makhno fæddist 1891
í þorpi einu i Ukraine. Foreldrar
hans voru bláfatæk og áttu fyrir
mörgum að sjá. Makhno var á
barnsaldri þegar hann misti
föður sinn. Og var því oft þröngt
í búi hjá fjöiskyldunni. Makhno
var því látinn vinna jafnskjótt
og gat gengið uppréttur. Þegar
hann var á 6. árinu, var hann
vakinn með \sólaruppkomu, til
þess að reka búfé þorpsbúa út
a slétturnar. Skóla gat hann ekki
sótt nema stöku sinnum. Hann
varð að vera heima og vinna.
En brátt varð það augljóst, að
gafur hans voru miklar.
Hann gerðist verkamaður i
verksmiðju, og þegar hann var
15 ára, þótti hann fullgildur
starfsmaður. — Snemma byrjaði
hanti að lesa byltingarit, og í
verksmiðjunni komst hann f
kynni við jafnaldra sfna, sem
einnig hugðu á byltingu.
Drengir þessir höfðu sífelda
kúgun fyrir augun sér. Rúss-
neskir embættismenn og stór-
iaxar þrælkuðu Ukrainabúa,
tóku af þeim eigur þeirra, börðu
þá með hnútasvipum og ofsóttu
þá á allan hugsanlegan hátt. —
Og þetta gerði drengina að
byltingamönnum.
Makhno gekk i leynilegt bylt-
ingafélag, þegar hann var 15 ára.
En ári siðar var hann tekinn
böndum og dæmdur til dauða
fyrir byltingastarfsemi.
Móðir hans kom nú til skjal-
anna. Hún gekk frá Heródusi
til Pilatusar, eins og þar segir,
til þess að reyna að fá Makhno
náðaðan. Og húngafstekki upp,
þó að erfiölega gengi. Og að
lokum fékk hún því til leiðar
komið, að hann var náðaður.
— Dauðadóminum var breytt f
æfilangt fangelsi.
Makhno var fluttur til Buter-
ky, illræmdasta fangelsisins í
Rússlandi. — Petta fangelsi er
mikið notað nú á tírnum af
kommúnistum.
— Útlitið var ekki glæsilegt:
16 ára gamall drengur dæmdur
í æfilangt fangelsi og settur í
versta hegningarhús Rússlands.
En Makhno lét ekki bugast.
Hann sagði böðlum sínum hik-
laust til syndanna. Og þessvegna
var hann settur í járn og hafð-
ur í þeim allan timann, sem
hann var í fangelsinu — 10 ár.
Járnhlekkir voru settir um
bera ökla hans. Keðja—x/» alin
á lengd — var á milli þeirra.
— Einnig voru jámhringar
hafðir á úlnliðum hans, — álnar-
löng járnkeðja var á milli þeirra.
Pólitískir fangar höfðu rétt til
þess, að fá bækur til lestrar f
fangelsunum. Makhno notfærði
sér þetta. — Hann las afskap-
lega mikið á fangelsisárunum.
Pegar febrúarbyltingin var um
garð gengin 1917, var Makhno
slept úr fangelsinu. — Og hafði
hann þá dvalið i fangelsinu í
tíu ár.
Pegar hann var laus, dvaldi
liann nokkrar vikur hjá kunn-
ingjum sínum i Moskva.
Hélt hann sfðan heim á leið
— til fjölskyldu sinnar.
En aðkoman varköld. — Móðir
hans var látin og flestir bræður
hans fallnir i striðinu.
Makhno hafði breyst f fang-
elsinu. Pegar hann kom f fang-
elsið var hann byltingamaður,
þegar hann fór þaðan aftur, var
hann stjórnleysingi (anarkisti).
Stefna stjórnleysingja er gagn-
ólík stefnu kommúnista.
Stjórnleysingjar vilja afnema
allar reglur, öll lög og alt skipu-
lag. Peir vilja ekki hafa neina
stjórn, en vilja láta einstakling-
ana vera sjálfráða að öllu leyti.
— Peir vænta þess, að þegar
alt þetta er úr sögunni, muni
ný blómaöld koma fyrir mann-
kynið. Pegar einstaklingurinn
sé engum böndum háður, þá
(12 60). Snillingur mikill og að ýmsu leyti jafnoki
Housemans. Chesterton: Collecied Poems (12.60).
Spakvitur og fyndinn, en ekki talinn til hinna stærstu
skálda. Gamanvísur hans eru afburða-góðar. H. W.
Davies: Collected Poems (9.00). Ágælt lýriskt skáld.
Masefield: Collected Poems (10.20). Ljóð hans eru
misjöfn að gæðum, en hin beslu þeirra eru snildar-
verk. Rupert Brooke: Collected Poems (15.00) Hann
féll í stríðinu, kornungur. Ljóð hans sýna stóikost-
lega hæfileika. Kipling: Heildar-útgáfa af kvæðum
hans, Collected Verse, kostar 30 kr., en auk hennar
eru mörg ágæt söfn minni, t. d. Twentg Poems
•(1.20), úrval er hann gerði sjálfur fyrir ellefu árum,
Darrack-room Ballads (7.20), A Choice of Songs (2 40),
A Kipling Anthology (7,20) og Departmental Ditties
(7.20). 1 þessum söfnum er að finna nálega öll hans
bestu kvæði. Sum kvæðin eru erfið þeim sem ekki
eru kunnugir alþýðumálinu í Lundúnum, og eigi eru
þau öll stórkostlegur skáldskapur. Pó eru allmörg
þeirra heimsfræg og það með réttu. Innan vissra
takmarka hefir Kipling lýst lifi og skapferli Eng-
lendinga betur en nokkurt annað skáld.
Eldri skáld: — Almenn kvæðasöfn ensk eru harla
mörg og vitanlega öll góð, en best eru Palgrave’s
Golden Treasuiy (4.20); The Oxford Book of English
Verse (10.20); Sir Algernon Methuen: An Anthology
of Modern Verse (7.20; ágætt úrval úr ritum hinna
nýrri skálda); Sami: Shakespeare to Hardy (4 20);
The Oxford Book of Eighteenth Century Verse(10 20);
The Oxford Book of Victorian Verse (10 20) Nalega
öll eldri skáldin, þau er nokkuð kvtður að, fást í
hinni snildarlegu en ódýru Oxford-útgáfu (4 20) og
er ekki unt að gefa hér lista yfir þau. Sérstaklega
mó þó benda á Blake, Burns, Crabbe, Milton, Long-
fellow (allra skálda auð^kildastur), Herrick, Keats,
Shelley, Word'Worth. Ástæða er til þess að vekja
athygli á John Donne (4.80, tvö bindi), sem virðist
nálega óþektur hér á landi.
Leikrit.
Nútiðar-höfundar: Bernhard Shaw' mun einna helzt
þektur hér, samt, því miður, aðalega að nafni.
Einkum ber að benda á Man and Superman (9.00;
margt fleira f sama bindinu); The Devil’s Disciple
(3.60), Pygmalion (3 60) og Saint Joan (7.20) en flest
eru rit hans mjög merkileg. Fleckers Hassan (7.20)
er snildarverk. Nálega öll leikrit J. M. Barries eru
listaverk, en heldur þykir viðkvæmnin hafa yfirhönd-
ina hjá honum. Bezt munu vera The Admirable
Crichton (6 00) og Dear Brutus (6 00). Samstæð út-
gáfa af öllum leikjum hans kostar 30 kr. öll leikrit
Galsworthys hafa nú verið gefin út f einu stóru bindi
(10.20); þau þarfnast engra meðmæla hér, enda þótt
Islendingar þekki betur sögur hans enn sem komið er.
Eldri höfundar: Shakespeare er vitaskuld sjálfsagð-
astur og af góðum útgáfum er Oxford-útgáfan (í
einu bindi) hentugust almenningi. Ágæt söfn af göml-
um leikritum eru í Everyman’s Library og World’s
Classics, t. d. Six Plays by Contemporaries of Shake-
speare (2.40). Fleiri góðar og ódýrar útgáfur eru til.
Skáldsögur.
Nútfðar-höfundar: Thomas Hardy: Nálega allar
hans sögur, en einkum má nefna The Return of the
Native, Tess of the D’ Urbervilles, Jude the Obscure,
The Mayor of Casterbridge og Far from the Madding
Crowd (5.40 hver). Jobn Galswortby: Allar hans
sögur, en einkum The Forsyte Saga (9 00) og fram-
hald hennar A Modern Comedg (9.00); The Dark
Flower (4.20); The Patrician (4 20). Margar af bók-
um hans fást nú í mjög ódýrri útgáfu (2.40). Joseph
Conrad: Nostrome (3.00); Victory (3.00) Lord Jim
(10.20) ; Under Western Eyes (3.00); The Secret Agent
(3 00); The Nigger of the Narcissus (2.40; margar af
bókum Conrads fást við þessu verði). Arnold Benett:
The Clayhanger (5.40); Hilda Lessways (4.20); The
Old Wioe’s Tale (6.00); Riceyman Steps (6.60). Sheila
Kaye-Smith: Flestar hennar bækur, en einkum Sus-
sex Gorse (9.00) og A Challenge io Sirius (4.20).
Oiive Srhreiner: Story of an African Farm. Free-
man: Jeseph and his Brethren (9.00; sjá ritdóm í Vísi
®/« 1929, eftir próf. Rirhard Beck). Aldous Huxley:
Barren Leaves (4.20). Norman Douglas: South Wind
(4.20) . H. G. Wells: Margar af hans bókum, en eink-
um Kipps\ Tono-Bungay; Love and Mr. Lewisham og
When the Sleeper Awakes (4.20 hver). Kipling: Kim
(7.20) . George Moore: Esther Waters (4.20).
Eldri höfundar: Fielding: Tom Jones (4.20); Joseph
Andrews (3.00). Scott: The Heart of the Midlothian
(4.20) . Thackeray: Vanity Fair (4.20). Jane Austen:
Allar sögur hennar hafa nú verið gefnar út snildar-
lega f einu stóru bindi (10.20). Hún er eitt hið