Morgunblaðið - 23.07.2009, Blaðsíða 24

24 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. JÚLÍ 2009
ÞAÐ er bersýnilegt
að nú er verið að reyna
að telja þjóðinni trú
um að hún muni ekki
leiða ESB-málið til
lykta í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Er því haldið
fram að þjóðin fái ekki
að ráða málinu af því
að atkvæðagreiðslan
verði leiðbeinandi en
ekki bindandi. Má
jafnvel sjá einstaka þingmenn halda
því fram að þeir hafi aldrei heyrt
minnst á leiðbeinandi eða ráðgef-
andi þjóðaratkvæðagreiðslu fyrr.
Rétt eins og þeir séu hins vegar al-
vanir svokölluðum bindandi þjóð-
aratkvæðagreiðslum!
Sannleikurinn er sá að bindandi
þjóðaratkvæðagreiðsla verður ekki
haldin skv. gildandi stjórnarskrá og
því er ekki unnt að ákveða nú að
þjóðaratkvæðagreiðslan um ESB
verði bindandi. Það væri fyrst hægt
að breyttri stjórnarskrá. Í huga
flestra er þjóðaratkvæðagreiðsla
ákvarðandi um örlög mála sem und-
ir þjóðina eru borin í slíkri atkvæða-
greiðslu. Skiptir þá engu hvort form
hennar er bindandi eða leiðbeinandi,
nema stjórnmálaflokkar ætli að lýsa
því yfir fyrirfram að þeir muni ekki
taka mark á þjóðinni.
Sú tillaga sem sjálfstæðismenn
lögðu fram á Alþingi um það sem
kallað var bindandi þjóðaratkvæða-
greiðsla var þannig úr garði gerð að
hún gerði ekki ráð fyrir að nið-
urstöður aðildarviðræðna við ESB
yrðu bornar undir þjóðina um leið
og þær lægju fyrir. Þvert á móti.
Tillagan fólst í því að
þegar niðurstöður við-
ræðna lægju fyrir ætti
Alþingi að láta eins og
þjóðin væri samþykk
niðurstöðunum, gera
nauðsynlegar breyt-
ingar á stjórnarskrá,
bæði að því er varðar
framsal ríkisvalds til
ESB og bindandi þjóð-
aratkvæðagreiðslur.
Að því búnu yrði þing
rofið og boðað til kosn-
inga (og enn hefur
þjóðin þegar hér er komið sögu,
ekki verið spurð um niðurstöður að-
ildarviðræða) og hið nýja þing þyrfti
þá að staðfesta stjórnarskrárbreyt-
ingarnar. Ef nýja þingið fellst ekki á
breytingarnar er málið dautt án
þess að þjóðin hafi komið að því.
Verði stjórnarskrárbreytingarnar
samþykktar á nýju þingi er ætlast
til þess, skv. tillögu sjálfstæð-
ismanna, að Alþingi samþykki lög
um aðild Íslands að ESB (og enn og
aftur hefur þjóðin þegar hér er
komið sögu, ekki verið spurð um
niðurstöður aðildarviðræða) og geri
Alþingi það, þá fyrst á að leggja þau
lög, þannig samþykkt undir þjóð-
aratkvæði. Sem sagt, Alþingi á að
taka niðurstöður aðildarviðræðna,
láta eins og þjóðin sé samþykk þeim
og gera allar nauðsynlegar ráðstaf-
anir fyrir ESB-aðild án þess að
spyrja þjóðina. Fyrst þegar allt það
umstang er um garð gengið vilja
sjálfstæðismenn bera málið undir
þjóðina.
Ég er ósammála þessari að-
ferðafræði. Ekki því að framsal rík-
isvalds geti átt að vera háð sam-
þykkis þjóðarinnar, heldur hinu að
þjóðin eigi ekki að fá að kjósa um
niðurstöður aðildarviðræðna þá þeg-
ar þær liggja fyrir. Þessum sjón-
armiðum kom ég ítrekað á framfæri
í utanríkismálanefnd þegar málið
var þar til umfjöllunar og einnig í
þingræðum um málið. Sömuleiðis
lagði ég til að reynt yrði að koma til
móts við þessi ólíku sjónarmið með
því annars vegar að þjóðin kysi um
niðurstöður aðildarviðræðna og hins
vegar að stjórnarskránni yrði breytt
á þann veg að framsal ríkisvalds
myndi ávallt krefjast annaðhvort
aukins meirihluta á Alþingi eða
staðfestingar í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Um þessa leið er m.a.
fjallað í fylgiskjali með nefndaráliti
meirihluta utanríkismálanefndar
sem fjallar um stjórnarskrána og
þjóðaratkvæðagreiðslur. Enginn
áhugi var á því af hálfu sjálfstæð-
ismanna að finna sameiginlega
lausn á þessu úrlausnarefni.
Niðurstaðan varð því sú að nið-
urstöður aðildarviðræðna verða
bornar undir þjóðina, þjóðin mun
þannig ráða för og taka af skarið um
það hvort Ísland gengur í Evrópu-
sambandið eður ei, ef við yfirleitt
komumst svo langt í viðræðuferlinu.
Þjóðin ræður för
Eftir Árna Þór
Sigurðsson » Í huga flestra er
þjóðaratkvæða-
greiðsla ákvarðandi um
örlög mála sem undir
þjóðina eru borin í slíkri
atkvæðagreiðslu.
Árni Þór Sigurðsson
Höfundur er formaður
utanríkismálanefndar Alþingis.
ALÞINGISMAÐ-
URINN Jón Gunn-
arsson stakk niður
penna í málgagni
Sjálfstæðisflokksins í
Kópavogi, Vogum,
sem dreift var fyrir
skömmu. Ber hann
þar mikið lof á bæj-
arstjórann í Kópa-
vogi fyrir það að hafa
„sýnt mikið siðferð-
isþrek“ í lífeyrissjóðsmálinu svo-
kallaða. Að vísu segir alþingismað-
urinn að vissulega hafi
bæjarstjórinn„farið á svig við lög“
í störfum sínum sem formaður líf-
eyrissjóðsins, en það skín í gegn-
um grein hans að hinn siðferð-
islegi styrkur bæjarstjórans hafi
hreinlega borið hann ofurliði og
hann sagt af sér þess vegna.
Jón Gunnarsson, sá hinn sami
og skrifar í Voga um siðferðisþrek
bæjarstjórans í Kópavogi, situr á
Alþingi Íslendinga en starfsmenn
þeirrar stofnunar hafa m.a. þann
starfa að setja þjóðinni lög sem
ætlast er til að almenningur fylgi
og fari eftir. Það að fara á svig við
lög er ekki léttvægt atriði og það
ber að mínu viti engan vott um
siðferðisþrek að víkja sæti þegar
grunur leikur á að formaður
stjórnar opinberrar stofnunar hafi
„gerst brotlegur við lög“.
Þingmaðurinn nefnir í upphafi
greinar sinnar málefni fyrirtækis
dóttur bæjarstjórans, það sem
mikill styr stóð um skömmu áður
en FME vék stjórn LSK frá. Það
var gott hjá honum að nefna því
þegar málefni LSK komst í há-
mæli lá þegar fyrir krafa frá sam-
starfsflokki sjálfstæðismanna í
bæjarstjórn Kópavogs að bæj-
arstjórinn viki sæti vegna þess
máls. Og bæjarstjórinn var á för-
um að kröfu fram-
sóknarmanna. Engu
að síður lítur þing-
maðurinn svo á að það
hafi verið að kröfu
Samfylkingarinnar
sem bæjarstjórinn
vék. Samfylkingin er
ekki í meirihluta-
samstarfi í bæj-
arstjórn Kópavogs og
hefur því ekkert úr-
slitavald um það hvort
bæjarstjórinn segir af
sér eða ekki, slíkt er alfarið á for-
ræði Framsóknarflokksins.
Jón Gunnarsson, tók sæti á Al-
þingi Íslendinga árið 2007 og hef-
ur stutt Sjálfstæðisflokkinn og
forystusveit hans í gegnum súrt
og sætt um árabil. Alþingismað-
urinn Jón Gunnarsson hefur ekki
minnst einu orði á siðferðisþrek
sitt og félaga sinna, þeirra sem
seldu íslensku bankana, sem lögðu
af Þjóðhagsstofnun og stjórnuðu
bæði forsætisráðuneyti og fjár-
málaráðuneyti á þeim tímum sem
kallaðir voru „mestu uppgangs-
tímar Íslandssögunnar“ – hvert er
þeirra siðferðisþrek?
Er nema von að illa sé komið
fyrir þjóðinni þegar siðferðisþrek
sjálfstæðismanna er mælt í því
hversu oft og mikið þeir fara á
svig við lög.
Siðferðisþrek
þingmannsins
Eftir Ingibjörgu
Hinriksdóttur
Ingibjörg Hinriksdóttir
»Er nema von að illa
sé komið fyrir þjóð-
inni þegar siðferðisþrek
sjálfstæðismanna er
mælt í því hversu oft og
mikið þeir fara á svig við
lög.
Höfundur er varabæjarfulltrúi
Samfylkingarinnar í Kópavogi.
HINIR alræmdu
Icesave-samningar
hafa verið til umræðu
í fjölmiðlum um all-
langt skeið og er það
engin furða. Hins veg-
ar vekur það athygli
manna að nú um mið-
bik júlímánaðar er
mest rætt um það
hvort þjóðin sé fjár-
hagslega í stakk búin
til að ábyrgjast þær ofboðslegu
greiðslur sem samningarnir fela í
sér. Um þetta velta menn vöngum
fram og aftur. Sumir telja mögu-
legt fyrir þjóðina að taka ábyrgð á
skuldunum og borga. Þannig birti
Morgunblaðið forsíðufrétt 15. júlí:
Ríkið ræður við Icesave.
Og 16. júlí hefur Fréttablaðið
eftir seðlabankastjóra að rík-
issjóður beri vel þær skuldbind-
ingar sem samningurinn leggur á
hann. – Aftur á móti segja margir
málsmetandi menn að okkur sé
um megn að greiða slíka ógn-
arskuld og það jafnvel þótt við
lifðum við fátæktarmörk vegna
sparnaðar í áratug eða lengur. Og
minna má á að við skulduðum tvö
þúsund milljarða áður en banka-
hrunið mikla kom til sögunnar.
Hugsanlega gætu skuldir okkar
verið tvöfalt hærri nú. – Já. Það
er erfitt að ímynda sér, að þjóð
sem lætur sjúkrahús sín draga á
eftir sér langan skuldahala í góð-
æri fari allt í einu að greiða niður
erlendar skuldir í stórum stíl þeg-
ar harðnar á dalnum. Það væri
ekkert annað en óskhyggja. En öll
þessi heilabrot eru til-
gangslítil því að þetta
er ekki málið. Það er
ekki spurning nr. 1
hvort Íslendingar geti
borgað Icesave-
samninginn eða ekki.
Fyrsta spurningin er
aftur á móti: Ber Ís-
lendingum skylda til
að ábyrgjast greiðslur
vegna umræddra
samninga?
Svari einhver ját-
andi hlýtur maður að spyrja:
Hvernig má það vera? Var ekki
Landsbankinn einkafyrirtæki ?
Eða var hann það bara þegar vel
gekk? Breyttist hann í ríkisbanka
þegar halla tók undan fæti? Það
hlýtur að vera skoðun þeirra sem
vilja nú láta ríkið greiða skuldir
hans. Þetta ætti að nægja til að
sýna hverjir eru á villigötum. En
rökin eru þó fleiri sem mæla gegn
kröfu á hendur ríkinu vegna þessa
máls þó hér verði látið staðar num-
ið.
Icesave
Eftir Torfa
Guðbrandsson
Torfi Guðbrandsson
» Það er erfitt að
ímynda sér, að þjóð
sem lætur sjúkrahús sín
draga á eftir sér langan
skuldahala í góðæri fari
allt í einu að greiða nið-
ur erlendar skuldir í
stórum stíl þegar harðn-
ar á dalnum.
Höfundur er fyrrv. skólastjóri.
SNEMMA í júní-
mánuði skiluðu tvær
nefndir sem mennta-
málaráðherra skipaði
fyrir jól til að fjalla um
háskólamálefni. Báðar
nefndirnar áttu að
leggja ráðherra ráð um
viðbrögð í háskólamál-
efnum í kreppunni sem
blasti við. Önnur
nefndin var skipuð Ís-
lendingum sem komið hafa að mál-
um á sviði háskólahalds, hin nefndin
var skipuð erlendum kunn-
áttumönnum. Skýrslur nefndanna
eru í flestu samhljóma og horfa eink-
um til skipulags háskólanna og rann-
sókna. Í báðum skýrslunum er lagt
til að háskólar verði sameinaðir svo
að eftir verði aðeins tveir, annar rek-
inn af ríkinu en hinn af einkaaðilum.
Ekki er ljóst hvaða hagræði eða
sparnaður talinn er hljótast af þessu.
Rökin fyrir sameiningu eru þau
sannindi að óþarft og kostnaðarsamt
er að halda marga smáa háskóla þar
sem einn miðlungsstór háskóli
dygði. Þetta hefur verið ljóst allt frá
því að menntamálaráðuneytið heim-
ilaði að stofnaður yrði annar háskóli
við hlið Háskóla Íslands og óháður
honum.
Í skýrslunum er gengið að því vísu
að háskólarnir sjö séu fullgildir há-
skólar og sambærilegir í öllu er
prýðir réttnefnda háskóla. Engin
grein er gerð fyrir hvers vegna gert
er ráð fyrir þessum jöfnuði né held-
ur fyrir mælikvörðum eða viðmiðum
sem sýndu slíkan jöfnuð. Í skýrsl-
unum er ekkert fjallað um raunveru-
legt háskólahald eða rannsóknir sem
dygði til að skera úr um stöðu
menntamála og háskólahalds og vísa
veginn við bágar aðstæður nú. Það
fer afar lítið fyrir staðhæfingum um
staðreyndir og stöðu menntamála í
skýrslunum. Þó fylgir skýrslu ís-
lensku nefndarinnar tafla sem sýnir
í grófum dráttum hvaða greinar eru
stundaðar við hvern háskólanna og
hversu margir nemendur eru við
nám í hverjum háskól-
anna. Í töflunni eru
umtalsverðar villur,
auk þess sem hún gefur
svo grófa mynd af að-
stæðum að engar
ályktanir um eiginlegt
háskólahald verða af
henni dregnar. Þó má
af töflunni sjá að eng-
inn jöfnuður er með há-
skólunum eins og
nefndirnar gera ráð
fyrir. Þarna kemur
fram að fjöldi nemenda
við Háskóla Íslands er tvisvar sinn-
um meiri en samanlagður fjöldi
nemenda við hina háskólana alla.
Einnig að fjöldi námsleiða við Há-
skóla Íslands er meira en tvisvar
sinnum meiri en samanlagður fjöldi
námsleiða við hina háskólana.
Greinilegt er þannig að á þessa
mælikvarða tvo, nemendafjölda og
námsframboð, ber Háskóli Íslands
langt af hinum háskólunum samein-
uðum þó að ekki tekið tillit til þess að
nær allar námsleiðir hinna háskól-
anna er að finna meðal námsleiða
sem eru í boði við Háskóla Íslands.
Þessar viðmiðanir við einu stað-
reyndirnar sem er að finna í skýrsl-
unum eru vísbendingar um raun-
verulega stöðu háskólamála hér og
sérstöðu Háskóla Íslands meðal há-
skólanna.
Í gögnum um Háskóla Íslands
sem aðgengileg eru á prenti og á
netinu má finna margs konar upp-
lýsingar sem nota mætti sem mæli-
kvarða og viðmið um umfang og
gæði háskólahalds og hafa mætti til
samanburðar milli háskólanna ef
samsvarandi upplýsingar væru til
um hina háskólana. Það dylst varla
nokkrum sem kann almenn skil á
menntamálum að hvar svo sem borið
væri niður í slíkum upplýsingum
kæmi fram að Háskóli Íslands gnæf-
ir yfir hina háskólana. Það óná-
kvæma lítilræði að Háskóli Íslands
býður upp á fleiri námsleiðir en hinir
háskólarnir allir sameinaðir er raun-
ar vísbending um þá mikilsverðu
staðreynd að Háskóli Íslands einn
meðal háskólanna getur talist full-
gildur háskóli sem tekur til flestra
eða að minnsta kosti mjög margra
þátta vísinda og fræða sem fullgildir
háskólar hljóta að rækja. Skorti eitt-
hvað á um að háskólahald hér standi
jafnfætis því sem vel gerist með öðr-
um þjóðum þá er greinilegt að Há-
skóli Íslands hefur meðal háskól-
anna hér einn burði til að bæta úr
skortinum svo nokkru skipti. Rétt er
að geta þess að í hvorugri skýrslunni
er að finna nokkuð það sem gæfi vís-
bendingar um aðgerðir nú og í nán-
ustu framtíð til að bregðast við
kreppunni nú og næstu misseri og
ár. Líklegt virðist að fjölga muni
þeim sem vilja sækja nám við há-
skóla.
Rétt virðist að mæta þessari eft-
irsókn þar sem atvinnutækifærum
hefur fækkað. Skynsamleg viðbrögð
við þessar aðstæður hljóta að fela í
sér aukna áherslu á viðtöku nýrra
háskólanema og á endurmenntun og
viðbótarmenntun atvinnulausra. Í
hvoru tveggja hefur Háskóli Íslands
meira fram að færa en hinir háskól-
arnir. Það stefnir gegn því að nýta
megi þessi skynsamlegu úrræði við
Háskólann að yfirvöld búa honum og
hinum opinberu háskólunum síðri
skilyrði og þrengri kost en einka-
skólunum sem eru minna megnugir í
þessu efni eins og öðrum.
Meginatriði hér í bráð og í lengd
er að jafna fjárhagsstöðu háskól-
anna og það verður í kreppunni að-
eins gert með því að hið opinbera
hætti að mismuna háskólunum í fjár-
framlögum gegnum LÍN og hlaða
þannig undir einkarekstur á kostnað
almennings. Jöfnun með háskólum
horfir einnig til velfarnaðar í fram-
tíðinni eins og margt það sem hin er-
lenda nefnd nefnir í sinni skýrslu
þótt það skipti litlu eða engu í bráð.
Staða Háskóla Íslands
Eftir Halldór
Guðjónsson »Ekki er ljóst hvaða
hagræði eða sparn-
aður talinn er hljótast af
þessu.
Halldór Guðjónsson
Höfundur er stærðfræðingur.