Morgunblaðið - 29.10.2009, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. OKTÓBER 2009
6 Fréttir
FRÉTTASKÝRING
Eftir Örn Arnarson
ornarnar@mbl.is
HAGVÖXTUR hefur verið að taka
við sér í helstu hagkerfum heims
að undanförnu, að því breska und-
anskildu, og aðrir hagvísar benda
til þess að fimbulvetur fjár-
málakreppunnar, sem brast á með
fullum þunga í fyrra, sé loks að
renna sitt skeið á enda.
Nú þegar hið versta í fjár-
málakreppunni virðist afstaðið
rýna margir í hagvaxtarhorfur
næstu ára fyrir alþjóðahagkerfið.
Segja má að bjartsýni ríki meðal
fjárfesta á hlutabréfamörkuðum,
svo ekki sé sterkar að orði kveðið,
en vísitölur beggja vegna Atlants-
ála hafa hækkað um tugi prósenta
frá því að þær náðu botninum í
mars. Svipaða sögu er að segja af
kauphöllum í nýmarkaðsríkjum á
borð við Kína. Segja má að þróun
hlutabréfaverðs undanfarna mán-
uði endurspegli væntingar um að
yfirstandandi efnahagssveifla
verði V-laga: Það er að segja að
hröð umskipti muni taka við af
þeirri skörpu niðursveiflu sem átti
sér stað.
Hald manna á hlutabréfamörk-
uðum er því að inngrip stjórnvalda
og seðlabanka víðsvegar um heim
að undanförnu muni tryggja kröft-
ugan hagvöxt á næstu árum rétt
eins og hefur gerst í kjölfar þeirra
skammvinnu niðursveiflna sem
hafa átt sér stað í bandaríska hag-
kerfinu frá því á tíunda áratug ný-
liðinnar aldar.
Hætta á að saga fjórða
ratugarins endurtaki sig
Ekki eru allir jafn sannfærðir.
Sumir þungavigtarmenn í röðum
hagfræðinga telja umtalsverða
hættu á því að umskiptin nú verði
skammvinn og að önnur kröpp
dýfa kunni að vera yfirvofandi.
Slík þróun yrði ekki án hliðstæðu.
Þannig má benda á að kreppan
mikla í Bandaríkjunum spannaði í
raun tvö tímabil: Það fyrra stóð
frá 1929 til 1933 og það síðara frá
1937 til 1938. Mistökum við stjórn
peninga- og efnahagsmálastefn-
unnar í Bandaríkjunum er kennt
um seinni hluta kreppunnar. Þeir
sem óttast nú að djúp efnahags-
lægð muni taka við af skamm-
vinnum umskiptum benda einmitt
á að skortur á valkostum stefnu-
smiða muni leiða til þess að slík
þróun sé nánast óumflýjanleg.
Sem kunnugt er brugðust
stjórnvöld og seðlabankar helstu
hagkerfa heims við fjármálakrepp-
unni með því opna allar flóðgáttir
lausafjármagns og keyra niður
vaxtastig samhliða því að grípa til
þensluhvetjandi efnahagsaðgerða.
Segja má að fyrrnefndu aðgerð-
irnar hafi komið í veg fyrir að
fjármálakerfi heimsins hefði brætt
úr sér í kjölfar hruns bandaríska
fjárfestingabankans Lehman Brot-
hers og margt bendir til þess að
þær hafi ásamt efnahagsaðgerðum
stjórnvalda afstýrt sársaukafullu
verðhjöðnunarskeiði í Bandaríkj-
unum og í Evrópu. En björninn er
ekki unninn.
Þekktir hagfræðingar á borð
Martin Feldstein hafa bent á að
þessar aðgerðir hafi í raun ekki
leyst þann vanda sem steðjar að
bandaríska hagkerfinu – sem er
það stærsta og mikilvægasta í
bólguþrýstingur mun á endanum
leiða til þess að þeir þurfi að
hækka á ný. Hagvaxtarhorfurnar
munu að miklu leyti ráðast að því
hvort að raunhagkerfið nái að
komast á skrið áður en það gerð-
ist.
Veiking dalsins ýtir
undir hrávörubólu
En áhrif þróunar á fjár-
málamörkuðum kunna að setja
stórt strik í reikninginn. Vaxta-
stigið í Bandaríkjunum hefur leitt
veikingu bandaríkjadals. Í sjálfu
sér er það nauðsynleg þróun í átt
að jafnvægi í utanríkisviðskiptum
vestanhafs en hinsvegar getur of
mikil veiking myndað ásamt áhrif-
um aukins peningamagns í umferð
sjálfstæðan þrýsting sem leiðir til
hækkunar á helstu hrávörum á
borð við olíu umfram það sem efni
standa til. Slíkt gæti reynst þeim
hagkerfum sem eru að rísa á lapp-
irnar um þessar mundir þungt og
sársaukafullt högg og gert út um
vonir um hröð umskipti á næstu
misserum.
Úr öskunni yfir í eldinn
Reuters
Hlutabréfamarkaður Nokkrar væntingar hafa verið að skapast á erlendum hlutabréfamörkuðum en spurning hvort innistæða sé fyrir því.
Í HNOTSKURN
»Uppgangur á hlutabréfa-mörkuðum að undanförnu
þykir endurspegla væntingar
fjárfesta um kröftug umskipti
í helstu hagkerfum heims.
»Þrátt fyrir umskipti í al-þjóðahagkerfinu er óttast
um að þau séu að mestu til-
komin vegna efnahags-
aðgerða stjórnvalda.
»Margir spá að samdrátturverði í helstu hagkerfum
heims þegar áhrif efnahags-
aðgerða stjórnvalda taka að
þverra.
»Mikil útgjaldaukningstjórnvalda mun á end-
anum leiða til þess að vaxta-
stig muni hækka ný og grafa
undan vaxtarmöguleikum
einkageirans vegna ruðn-
ingsáhrifa.
»Miklar stýrivaxtalækkanirí Bandaríkjunum hafa
stuðlað að veikingu dalsins.
Margt bendir til þess að hagkerfi
heimsins séu að rísa úr ösku-
stónni eftir fjármálakreppuna.
Ekki er þó útilokað að um svika-
logn sé að ræða og að önnur nið-
ursveifla sé handan við hornið.
Áframhaldandi hallarekstur á rík-
isfjárlögum mun á endanum leiða
til hærri fjármögnunarkostnaðar
stjórnvalda vegna vaxandi verð-
bólguvæntinga. Slík vaxtahækkun
myndi takmarka svigrúm einka-
geirans til þess að vaxa vegna
ruðningsáhrifa aukinna umsvifa
ríkisins. En eins og Roubini og
fleiri hafa bent á liggur jafnmikil
hætta í því að stjórnvöld reyni of
snemma að ná böndum á halla-
rekstur hins opinbera þar sem
skattahækkanir og niðurskurður
samhliða minnkandi peningamagni
í umferð myndi grafa undan hag-
vexti.
Eins og Gillian Tett, einn af að-
stoðarritstjórum Financial Times,
benti á í grein á dögunum bendir
margt til þess að þær hagvaxt-
artölur sem sést hafa á und-
anförnu megi fyrst og fremst
rekja til aukinnar þenslu á vegum
stjórnvalda. Stýrivaxtalækkanir
seðlabanka hafa sennilega eitthvað
með miklar hækkanir á hluta-
bréfamörkuðum að undanförnu að
gera og ljóst má vera að verð-
hagnaðarhorfur fyrirtækja.
Minnkandi eftirspurn einkageirans
og samdráttur í neyslu heimila
einskorðast ekki við Bandaríkin.
Nouriel Roubini, hagfræðiprófess-
or við New York-háskóla, hefur
bent á að þetta einkenni ástand
mála í flestum þeim ríkjum sem
hafa búið við óhagstæðan við-
skiptajöfnuð undanfarin ár. Á
sama tíma hefur eftirspurn einka-
geirans í ríkjum sem hafa hátt
sparnaðarhlutfall ekki aukist
nægjanlega mikið til þess að vega
upp á móti þessari þróun. Þetta
þýðir að öllu óbreyttu að útlit er
fyrir minnkandi eftirspurn í al-
þjóðahagkerfinu og að umfram-
framleiðslugeta verði áfram til
staðar með tilheyrandi verðhjöðn-
unaráhrifum.
Viðvarandi hallarekstur
mun leiða til hærri vaxta
Á sama tíma er svigrúm stjórn-
valda í helstu hagkerfum heims til
þess að beita auknum ríkisút-
gjöldum í enn ríkara mæli til þess
að örva hagvöxt takmarkað.
heimi. Í vor spáði hann því að
efnahagspakki ríkisstjórnar Bar-
acks Obama, forseta, kynni að
leiða til hagvaxtar í einhverja
mánuði en stóra spurningin væri
hvað myndi gerast þegar áhrif
hans tækju að þverra.
Skammvinnur hagvöxtur
vegna stjórnvaldsaðgerða
Margt bendir til þess að þegar
áhrifin á efnahagsaðgerðum
stjórnvalda í Bandaríkjunum taki
að þverra á næsta ári muni eft-
irspurn í einkageiranum ekki vera
nægjanlega mikil til þess að taka
upp þann slaka sem myndast þá í
hagkerfinu. Einkaneysla í Banda-
ríkjunum hefur verið helsti drif-
kraftur hagvaxtar þar vestra og
ein af undirstöðum eftirspurnar í
alþjóðahagkerfinu. Hinsvegar er
skuldsetning bandarískra heimila
það mikil að litlar líkur eru á því
að þau standi undir mikill eft-
irspurnaraukningu í fyrirsjáan-
legri framtíð þrátt fyrir lága stýri-
vexti. Augljóslega kemur það til
með að hafa umtalsverð áhrif á
Fjárfestar taka nú lán í banda-
ríkjadölum til þess að fjármagna
eignakaup um allan heim og sá
þar með fræjum gríðarlegrar
eignabólu sem gæti valdið nýrri
fjármálakreppu. Um er að ræða
„móður allra vaxtamunarvið-
skipta“.
Þetta er mat Nouriel Roubini,
hagfræðiprófessors við New York-
háskóla, en hann er meðal annars
þekktur fyrir að hafa spáð fyrir
fjármálakreppunni og gert ít-
arlega grein fyrir hvaða ógnir
steðjuðu að fjármálamörkuðum.
Hafi Roubini á réttu á standa
má túlka hækkanir á hlutabréfa-
mörkuðum og á hrávörumörk-
uðum sem óæskilega afleiðingu
af hinu lága stýrivaxtastigi í
Bandaríkjunum. Sem kunnugt er
hefur bandaríski seðlabankinn
neyðst til þess að keyra niður
vexti nánast í núll vegna ástands-
ins á fjármálamörkuðum og í
efnahagslífi landsins. Samkvæmt
greiningu Roubini hafa fjárfestar
„Móðir allra vaxtamunarviðskipta“
nýtt sér þetta til þess að fjár-
magna vaxtamunarviðskipti með
tilheyrandi hættum.
Hann telur að vísu að hag-
vöxtur verði lítill vestanhafs á
næstunni en á einhverjum tíma-
punkti þurfi vextir í Bandaríkj-
unum að hækka á ný og á sama
tíma eru takmörk fyrir geng-
isveikingu dalsins. Enn sem kom-
ið er stuðlar þessi þróun að veik-
ingu dalsins með sjálfstæðum
hætti en á endanum er mikil
hætta á að þessi eignabóla
springi með skelfilegum afleið-
ingum á fjármálamörkuðum.