Saga - 1993, Side 249

RITFREGNIR
247
inga, Jónsbók, sem var undirstaða-íslensks réttar um nokkrar aldir og fáein á-
kvæði hennar eru enn í gildi. Munu þetta vera elstu lög Evrópu sem enn
halda gildi sínu. I greininni lýsir höfundur aðdragandanum að lögtöku Jóns-
bókar og þeim breytingum sem henni fylgdu og síðar hvernig ákvæði hennar
urðu smátt og smátt að víkja fyrir nýjum tíma. Þá víkur höfundur að nýleg-
um dómum sem gengið hafa þar sem stuðst hefur verið við ákvæði Jónsbókar
sem enn eru í gildi. Síðasti dómur sem höfundur vitnar til var kveðinn upp í
bæjarþingi Reykjavíkur þann 2. janúar 1992.
I grein þessari tekst höfundi að tengja Jónsbók á skemmtilegan hátt við for-
tíð og nútíð. Það má orða það svo að þessi ritgerð gefi mjög glöggt og almennt
yfirlit um Jónsbók og gildi hennar fyrir íslenskan rétt. Þessi ritgerð myndi
sóma sér einkar vel í riti á erlendum málum um íslenskan rétt og réttarsögu.
Næstu tvær ritgerðir bera heitin „Lagastefnur gegn látnum mönnum -
Þegar Bjarni sýslumaður Halldórsson stefndi Lafrentz amtmanni dauðum"
og „Brúðarrán og brúðarkaup - Þegar Oddur V. Gíslason „rændi" brúði
sinni". I þessum ritgerðum veltir höfundur fyrir sér atvikum frá liðnum tíma
og reynir að tengja þau við réttarhugmyndir. Að upplagi minna þær á skrif
sem kennd eru við þjóðlegan fróðleik. Islensku atvikin gefa höfundi hug-
myndir til að rita um eldri rétt, einkum erlendan, og reynt er að tengja þetta
saman. Það verður að segjast eins og er að þetta mistekst því að atvikin sem
um er fjallað tengjast ekkert þeim réttarhugmyndum sem á eftir koma.
Þessar greinar verða þar af leiðandi sundurlausar og hefðu að ósekju mátt
missa sig í bók þessari þó svo að í þeim sé að finna ýmsan fróðleik, bæði rétt-
arsögulegan og þjóðlegan.
Höfundi tekst betur upp með að tengja lagaákvæði og réttarhugmyndir í
íslenskum rétti og erlendum við íslenskar þjóðsögur í greininni „Meinsæri -
Söguleg þróun viðurlaga, réttarheimildir og þjóðtrú". Svo sem heiti greinar-
innar bendir til er hér fjallað um hugmyndafræðilegan bakgrunn meinsæris í
íslenskum og erlendum rétti og hann borinn saman við örlög meinsæris-
manna í íslenskum þjóðsögum. Þessi ritgerð er um margt stórfróðleg og sýn-
ir á glöggan hátt tengsl íslensks réttar við erlendan um fornt réttarúrræði
sem tók breytingum eftir því sem tímar liðu. Samanburðurinn við íslenskar
þjóðsögur er vafalaust settur fram í gamansömum tilgangi en með þessu eru
samtvinnaðir ólíkir heimar og vissulega geta þjóðsögur veitt vísbendingar
um hugmyndir manna um réttlæti og ranglæti. Hér er grundvöllur til að
gera samanburð og þessi ritgerð því ólíkt markvissari en ritgerðirnar um
'/Brúðarrán" og „Stefnur gegn látnum mönnum" sem nefndar voru áðan.
Lítil ritgerð ber heitið „Forn réttur um manntjón af völdum dýra". Hér eru
íhuguð ákvæði fornlaga, bæði íslenskra og erlendra, um ábyrgð eiganda dýra
a manntjóni sem þau valda svo og um erlend lagaákvæði er kváðu á um að
h*gt væri að stefna dýrum og láta þau sæta refsingu.
Þetta er fróðleg ritgerð um réttarhugmyndir sem eru mönnum með öllu
framandi nú á dögum. Höfundur veltir því fyrir sér hvort slík ákvæði gætu
att uppruna sinn í frumstæðum hugmyndum og fornum um „mannlegt" eðli
eða eiginleika dýra.
Ein af merkustu ritgerðum bókarinnar er „Fyrsta borgaralega hjónavígsla