Saga - 1998, Page 237
ANDMÆLI OG ATHUGASEMDIR
235
ivernig hið forna jarðamat var hugsað. Við skulum því aðeins líta
á hvaðan Páll Vídalín hefur þessa hugmynd um „eðlilegt jarða-
mat • Vitnað verður hér beint í fyrrnefnt rit Jóhannesar Hraun-
fjörðs Karlssonar:7
Enginn virðist vita hvernig matið var reiknað og eru mis-
jafnar meiningar um það. Einna ítarlegast hefur Páll Briem
fjallað um jarðamatið í tímaritinu Lögfræðingur árið 1900, ...
Páll Briem telur að Bergþórsstatútan svonefnda hafi villt
mönnum á síðari hluta 19. aldar sýn um hvernig hið forna
jarðamat var reiknað, en samkvæmt henni skyldu jarðir
metast til hundraða eftir því hversu mörgum kúgildum
þær gátu framfleytt. Páll segir hugmyndir hennar aldrei
hafa verið hraktar, en hann hafnar þeim með öllu í téðri
grein.8
Páll Briem segir enn fremur:
hundraðatal jarða var upprunalega miðað við verð jarða.
Menn skildu ekkert í, á hverju hundraðatal jarða byggðist.
Flestar jarðir voru orðnar leigujarðir, gengu lítið kaupum
°g sölum, svo að menn gátu eigi gert sjer í hugarlund, að
það væri miðað við verð jarða. Bjuggu menn sjer þá til þá
falskenningu, að hundraðatalið væri miðað við það, hversu
mörgum kúgildum (hundruðum) jörðin framfleytti, og er
sú skoðun enn ríkjandi meðal manna og hefur gert fslandi
afar mikið tjón.9
. ullvíst þykir að séra Daði Halldórsson (1638-1721), barnsfað-
'agnheiðar Brynjólfsdóttur biskups, hafi samið skjalið sem
^nnihélt Bergþórsstatútu.10 Hún er prentuð á íslensku og dönsku í
’ 1 Halldórs Einarssonar: Otn Værdie-Beregning paa Landvis og
n e~Ydelsen i Island. í fyrstu grein statútunnar segir svo m.a.:
Hhaiines Hraunfjörð Karlsson, „Frá tíund til virðisauka. Saga skatta og
Vaða frá upphafi til vorra daga". Ritgerð til MA-prófs í sagnfræði, 30 ein-
8 p.8ar'f júní 1996, bls. 24-25.
onem, „Hundraðatal á jörðum", Lögfræðingur. Tímarit um lögfræði, lög-
9 ðl og þjóðhagsfræði (Akureyri, 1900), bls. 7.
10 þama heimild, bls. 53.
nrvaldur Thoroddsen, Lýsing íslands, III, bls. 83. - Páll Briem, „Hundraða-
al á jörðum", bls. 2-3.