Saga - 1998, Qupperneq 344

342
RITFREGNIR
„Saga þess einkaframtaks, sem leitt hefur þjóðina til nútímalegri þjóðfé-
lagshátta liggur bara í brotum og þáttum. Bíður þar sagnfræðinga mikið
verk að raða þeim brotum saman í heildstætt verk" (bls. 11). Þessu riti er
ætlað að bæta þar nokkuð úr.
Óhætt er að segja að með ritinu sé fyllt upp í stórt skarð í atvinnusögu
20. aldarinnar og man ég ekki eftir að einu atvinnufyrirtæki hafi verið
gerð jafnrækileg skil og hér er gert. Þetta er heldur ekkert smáfyrirtæki,
stærstu samtök í útflutningi með upp undir 20% alls útflutnings þegar
þau höfðu mest umleikis. Ritið skiptist í þrjú bindi í stóru broti. Fyrsta
þeirra er skrá sem Hjalti Einarsson, fyrrum framkvæmdastjóri fram-
leiðslumála hjá SH, hefur tekið saman um öll frystihúsin sem hafa átt að-
ild að SH frá stofnun samtakanna árið 1942. Þar er stuttlega sagt frá sögu
hvers fyrirtækis, stjórn, rekstri og umsvifum, húsakynnum, frystibúnaði,
afköstum og helstu framleiðsluafurðum. Þetta er gagnleg samantekt og
löngu tímabært að slík skrá væri tekin saman fyrir frystiiðnaðinn.
I þriðja bindinu er sagt frá dótturfyrirtækjum SH erlendis og hafa höf-
undarnir þrír skipt með sér verkum. Jón Hjaltason sagnfræðingur skrif-
ar sögu Coldwater til 1984 og skrifstofur SH í Þýskalandi, Frakklandi
og Japan. Hjalti Einarsson skrifar um Coldwater í stjórnartíð Magnúsar
Gústafssonar síðan 1984 og um starfsemina á Bretlandseyjum. Ólafur
Hannibalsson skráði viðtal við Þorstein Gíslason sem stjórnaði Coldwater
1962-64. Saga dótturfyrirtækjanna er nákvæm og að því er best verður séð
traust frásögn af vegferð einhverra stærstu fyrirtækja í eigu íslendinga og
er því mikill fengur að henni. í bókinni er rækileg umfjöllun um markaðs-
stöðu SH sem ekki er að finna í öðru bindi um Sölumiðstöðina sjálfa.
Saga sjálfra sölusamtakanna er rakin frá stofnun og þar til þau voru
gerð að hlutafélagi árið 1997 í öðru bindi verksins og því stærsta. Ólafur
Hannibalsson blaðamaður er aðalhöfundur þessa bindis. Sjónarhóllinn er
víður í upphafi, greint er frá þróun frystitækninnar í Bandaríkjunum fram
í síðari heimsstyrjöld og brautryðjendastarfi Clarence Birdseyes. Síðan
vfkur sögu til íslands að fyrstu tilraunum til að hraðfrysta fisk á árunurn
milli stríða: „draumafabrikku" Esphólínbræðra sem endaði í heldur ófull-
komnu fyrirtæki, Sænska frystihúsinu, og misheppnuðum tilraunum
Kveldúlfs til að ryðja frystum fiski braut í útflutningi þegar kreppan tók
að sverfa að. Frásögnin er skilmerkileg og bendir höfundur á þá athyglis-
verðu staðreynd að íslendingar fóru mjög snemma að fást við frysting-
una.
Áköf viðleitni til að komast úr ógöngum kreppunnar, sem var þeim
mun þungbærari vegna einhæfni fiskframleiðslunnar, kom fram í störfum
Fiskimálanefndar, en hún hafði forystu um að þróa nýjar verkunaraðferð-
ir á þessurn árum, ekki síst frystingu fisks. Hér er saga þessara bernsku-