Saga - 2000, Page 96

94
GÍSLIGUNNARSSON
Skúla Magnússonar um frjálsari verslunarhætti 1770.43 Hann
tíundar sérstaklega þá staðreynd að það hafi verið íslenski föður-
landsvinurinn Jón Eiríksson sem kom inn þeim ákvæðum í
„fríhöndlunarskilmálana" 1787 að skip mættu ekki sigla beint frá
íslandi til utanríkishafna né að utanríkisskip mættu sigla til ís-
lands; hann hafi fengið meirihluta nefndarmanna með sér í mál-
inu þvert á vilja ritara hennar, barónsins von Eggers, sem vildi
að ísland nyti fulls verslunarfrelsis.44
Jón Aðils gerir enga tilraun til að útskýra andstöðu höfðingj-
anna nema þá helst með aldarandanum.45 Hann ræddi málið að
hluta í síðari ritum sínum en lagði þá litla eða enga dóma á stuðn-
inginn, einna helst að hann ásakaði höfðingjana fyrir kjarkleysi
þótt hann efaðist ekki um góðan vilja þeirra. Aðrir íslenskir sagn-
fræðingar kusu hins vegar lengi vel að þegja um þennan stuðning
höfðingja við einokunarverslunina.
Á árunum 1960-80 vann Jón Kristvin Margeirsson mikið verk
við að rannsaka sögu Hörmangara. Rannsóknir hans hafa aðeins
að litlu leyti komið út á prenti.46 Markmið Jóns Kristvins mun hafa
verið að leggja meginhluta rannsóknarniðurstaðna sinna fram til
doktorsvarnar um og eftir 1980 en úr því varð ekki. Árið 1998 birti
Jón Kristvin Margeirsson stærstan hluta rannsóknarverksins í fjöl-
földuðum eintökum og er heiti þeirra „Deilur Hörmangarafélags-
ins og íslendinga 1752-1757".47 Er þar margt nýstárlegt að finna
enda eru sumir kaflar í verki þessu prýðilega gerðir.
Sigfús Haukur Andrésson vann í áratugi við rannsóknir á frí-
höndluninni svonefndu sem komið var á við lok einokunarversl-
unarinnar. En jafnframt rannsakaði hann samhengisins vegna
sögu konungsverslunarinnar síðari 1774-87 þannig að rannsókn-
artímabil hans var 1774-1807. Margt ritverk hefur hann birt um
efni þetta en flestar rannsóknamiðurstöðurnar fram til 1988 er að
finna í mjög ítarlegu tveggja binda verki hans sem kom út það ár.48
43 Sama heimild, bls. 582, 595-99.
44 Sama heimild, bls. 607, 609.
45 Fjallað er einnig um þessa ritgerð Jóns Aðils í bókinni Upp er boðið ísaland,
bls. 247-49, að nokkru leyti á annan og ítarlegri hátt en hér.
46 Sjá heimildaskrá.
47 Nokkur aðgengileg eintök eru geymd í Þjóðarbókhlöðunni.