Saga - 2001, Page 88
86 LOFTUR GUTTORMSSON, ÓLÖF GARÐARSDÓTTIR, GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON
Af framansögðu má draga þá ályktun að þótt brjóstagjöf hafi
aukist á síðari helmingi 19. aldar og fyrsta fjórðungi þeirrar tutt-
ugustu, var fjarri því að hún væri orðin mjög almertn alls staðar á
landinu. Ennfremur sýnir sig að jafnvel í héruðum þar sem nýbur-
ar voru almennt lagðir á brjóst, nutu ungböm yfirleitt ekki lengi
brjóstagjafar,80 en sú stutta brjóstagjöf sem þó var víðast fyrir
hendi stuðlaði eflaust mjög að lækkun ungbamdauða. Bætt hrein-
læti við meðferð mjólkur, blöndun hennar með soðnu vatni, notk-
un glerflaskna og gúmmitúttna, sú staðreynd að hætt var að gefa
komungum bömum fasta fæðu - allt hafði þetta sitt að segja um
lækkunina.81
Upphaflega voru það einkum þéttbýlisstaðimir sem nutu góðs
af þessari þróun. Þar fór menntun ljósmæðra einkum fram og þar
áttu mæður greiðastan aðgang að upplýsingum um bamaeldi.
Dreifbýlar sýslur, þar sem lítil hefð var fyrir brjóstagjöf og algengt
hafði verið að gefa ungbörnum snemma fasta fæðu, stóðu verst að
vígi. Hér er átt við Skaftafells- og Isafjarðarsýslur á fyrstu ára-
tugum 20. aldar. Munur á ungbarnadauða var enn til staðar, en
hann var óverulegur í samanburði við fyrri tíð (sbr. mynd 9).
Túlkun og skýringar
Allar nýlegar rannsóknir á ungbarna- og smábamadauða benda
til þess að einþátta skýringar dugi skammt til að gera grein fyrir
þróun hans í tímans rás. Uppvöxtur og uppeldi bama er eðli máls
samkvæmt háð svo mörgum þáttum - líffræðilegum, efnahags-
legum, félagslegum, menningarbundnum, heilbrigðispólitískum
og umhverfistengdum - að fyrirfram má gera ráð fyrir að veiga-
miklar breytingar sem verða á dánartíðni eigi sér margþættar
ástæður.82 Til einföldunar verður hér á eftir fjallað um megin-
áfanga í þessu aldalanga breytingaferli - sem meira en nokkuð
annað hefur fært til mörk lífs og dauða í mannheimi - í ljósi a)
80 Ólöf Garðarsdóttir, „The implications of health programs".
81 Sjá Heilbrigðisskýrslur 1911-1920, bls. c. - Valdemar Steffensen, Meðferð
ungbarna, bls. 9-20.
82 Sjá hér einkum Brándström o.fl., „Mot et battre samhálle" (ópr.). - Sundin,
„Spádbamsdödlighet och kulturella faktorer", bls. 384-99.