Saga - 2002, Side 251

RITDÓMAR
249
ég ekki alveg skilið hvað höfundur á við, en leyfi mér að túlka það svo
að ef verkið hefði verið unnið upp úr frumheimildum hefði það orðið
illskiljanlegt fyrir aðra en innvígða sagnfræðinga. Frá mínum bæjar-
dyrum séð er það hins vegar úrvinnslan á heimildunum sem skiptir
mestu máli fyrir hversu aðgengileg fræðirit eru en ekki heimildirnar
sjálfar. Sé aftur á móti kastað til höndunum í heimildavali er grafið
rmdan fræðilegum grimdvelli ritsins og sannleiksgildi þess. Það kem-
ur reyndar fyrir á nokkrum stöðum í ritinu að höfundur hefur leitað í
frumheimildir. Sem dæmi um þetta má nefna frásagnir af falli Péturs
Havsteins amtmanns og málsóknum Oddgeirs Stephensens og fleiri á
hendur honum. Ég hef sjálfur lesið sömu heimildir og fæ í fljótu bragði
ekki betur séð en að höfundi takist ágætlega upp og komi boðskapn-
um skilmerkilega á framfæri fyrir alþýðufólk og óinnvígða.
Ekki er nóg með að höfundur noti fremur eftirheimildir en frum-
heimildir, heldur verður val hans á eftirheimildum oft að teljast vafa-
samt. Til að mynda vitnar hann jöfnum höndum í verk Páls Eggerts
Ólasonar, Menn og menntir, og í Öldina okkar og virðist ekki gera neinn
greinarmun á þessum tveimur ritum (bls. 51). Annað dæmi um slíkt er
að höfundur telur ferðalanginn W. J. Hooker örugga heimild um
launamál embættismanna í byrjun 19. aldar (bls. 157) en hér hefði þó
verið verið nær að leita í Lovsamling for Island. Litlu framar (bls. 132)
notar höfundur Helga P. Briem og rit hans um Jörund frá 1936 sem
meginheimild um verksvið amtmanns og stiftamtmanns á 18. öld.
Nær hefði verið að t.d. leita í doktorsritgerð Haralds Gustafssonar,
Mellan kung och allmoge. Það er reyndar athyglisvert hversu lítið höf-
undur notar þetta verk Haralds í frásögn sinni. Bókarinnar er að vísu
getið í heimildaskrá en ég fann í fljótu bragði ekki neina tilvísun í það
né heldur er Haralds getið í skrá yfir fræðimenn sem firrna má í lok
hvors bindis. Doktorsritgerð Haralds verður þó enn sem komið er að
teljast fremsta rannsókn sem gerð hefur verið á stjórnsýslu íslands á
18. öld. Þá heldur höfundur því fram (bls. 132) að amtmenn hafi verið
algerlega óháðir innlendu valdi og heyrt beint undir kansellí en hvort
tveggja er alrangt. í fyrsta lagi var amtmaðurinn í Norður- og Austur-
amti undirmaður stiftamtmanns þó svo að á reiki hafi verið hvernig
sambandi þeirra átti að vera háttað. í öðru lagi heyrðu amtmenn alla
tíð undir rentukammer en aldrei kansellí. Þetta kemur skýrt fram hjá
Harald Gustafsson og enn betur hjá Karl Peder Pedersen í doktorsrit-
gerð hans, Enevældens amtmænd. Danske amtmænds rolle og funktion i
enevældens forvaltning 1660-1848. Villur af þessu tagi, sem rekja má til
heimildavals, eru þó nokkrar en ég hirði ekki um að nefna fleiri hér.
Á stöku stað saknaði ég heimilda sem hefðu getað skipt máli fyrir
frásögn höfundar. Á ég þá við heimildir sem þó bæði eru til prentaðar
og aðgengilegar. Sem dæmi um slíkt má'nefna umfjöllun höfundar um