Saga - 2003, Side 22

20
SIGURÐUR GYLFIMAGNÚSSON
ímyndaða járntjald, upprisa hins marghausa þurs síð-kapítahsm-
ans eftir gjaldþrot og upplausn hefðbundinna gilda kapítahsma
og aukið vægi hins hnattvædda markaðar sem tengist ópersónu-
lega framleiðsluöflunum. Allt voru þetta atburðir sem hrópuðu á
viðbrögð úr fræðaheiminum sem virtist vera víðs fjarri á meðan
atburðarásinni í lok níunda áratugarins vatt fram. Niðurstaða
margra fræðimanna var sú að „vísindi" þeirra stæðust ekki þegar
allt kom til alls. Þeir fundu fyrir vanmætti sínum frammi fyrir
ofangreindum atburðum sem beinlínis urðu á þeirra vakt. Kerfin,
aðferðir vísindanna sem mest hafði verið hampað, dugðu ekki
lengur hvort sem þeim hafði verið beitt í Kreml, á Kópaskeri eða
við Kaliforníuháskóla. I hönd fór því mikið uppgjör við aðferðir
og leiðir sem fræðimenn töldu sig hafa verið að þróa og fullkomna
alla öldina: Utkoman hefur stundum verið kennd við póst-
módernismann.8
Fræðimenn köhuðu eftir endurmati á atburðum og fyrirbærum
sem efst höfðu verið á baugi á tímabilinu. Þannig hefur fræða-
heimurinn til dæmis orðið vitni að skriðu rannsókna þar sem síð-
ari heimsstyrjöldin hefur verið tekin til gagngerrar endurskoðun-
ar. Einkum hefur verið fjallað um atburði á borð við ólýsanleg
grimmdarverk nasista og Gúlagið í Sovétríkjunum og arfleifð
þeirra. Kalda stríðið, það tímabil í sögunni þegar margir fræði-
menn voru handbendi stjórnvalda sem treystu á að fá sína útgáfu
af sögunni - rétt til þess að koma áróðrinum til skila og réttlæta
hann - var sömuleiðis tekið til umfjöhunar undir breyttum for-
merkjum.9
„Minnisumræðan" sem hefur verið í deiglunni á síðari árum
tengist þessu endurmati. Fræðimenn hafa ghmt við hugtök á borð
við „sameiginlegt minni" (collective memory), „sögulegt minni"
(historical memory) og „minningar einstaklinga" (individual memory)
og velt fyrir sér virkni þeirra og tilurð. Takmarkið hefur meðal
annars verið að öðlast fyhri skilning á hhdarleik heimsstyrjaldar-
innar og eftirstríðsárunum, auk þess að endurskoða umfjöllun
8 Um þessa þróun má lesa víða í ritum um þróun sagnfræðinnar. Ég nefni
hér tvö rit sem eru aðgengileg: Michael S. Roth, The Ironist's Cage. - Keith
Jenkins, Re-Thinking History.
9 Valur Ingimundarson fjallar um stöðu kalda stríðsins í sagnfræðirannsóknum
í grein í bókinni íslenskir sagnfræðingar: „Kalda stríðið. Tengsl stjómmála-,
menningar- og félagssögu". - Sjá einnig: Michael S. Roth, The Ironist's Cage.