Hamar - 01.06.1958, Blaðsíða 13

HAMAR
13
‘Jjœttir úr óögu útgerðarmála
t cttalnar}irði
í grein þeirri, er ég ritaði í
10. tölublað Hamars þ. á., vék
ég að nokkru að þeim þáttum
útgerðarmála okkar Hafnfirð-
inga, sem snerta hagnýtingu
sjávaraflans, svo og hverjir fram
tíðarmöguleikar væru í þeim
efnum. Hér á eftir verður því
eingöngu tekin til meðferðar sá
þáttur útgerðarmálanna er lýt-
ur að fiskveiðunum sem slíkum,
þeim aðferðum og tækjum, sem
notuð hafa verið við fiskveið-
arnar hér í Hafnarfirði.
Að sjálfsögðu verður ekki í
stuttri blaðagrein hægt að gera
þessu efni þau skil, sem æski-
legt væri, enda er hér um að
ræða mjög stutt ágrip, sem þó
er ætlað að gefa yfirlitsmynd
um þróun útgerðarmála í Hafn-
arfirði, frá því sögur hófust og
fram á þennan dag. Það verður
því aðeins stiklað á stóru og
margt ósagt, sem ástæða væri
til að segja frá.°)
UPPHAF ÚTGERÐAR.
Eftir að ísland byggðist, leið
ekki á löngu þar til Hafnarfirði
yrði gaumur gefinn, sakir sér-
staklega góðrar hafnar frá nátt-
úrunnar hendi, svo og mjög hag
stæðra fiskimiða út af Hafnar-
firði.
Það fór líka svo, að Hafnar-
fjörður byggðist mjög fljótt, og
má segja að saga Hafnarfjarð-
ar og saga útgerðar á Islandi,
hafi fylgst að, enda hafa braut-
ryðjendur útgerðarinnar yfirleitt
bazlað sér völl í Hafnarfirði.
Astæður þær, sem ráku land-
námsmennina út til Islands, hafa
ugglaust verið margþættar. Ein
höfuðástæðan fyrir því að land-
ið byggðist, hefur tvímælalaust
verið vitneskjan um fiskisæld-
ina, enda er á það minnst í ís-
lendingasögunum.
Fiskurinn hefur frá upphafi
verið veigamikill þáttur í lífs-
viðurværi manna. Fiskveiðar
hafa því verið stundaðar af land
námsmönnum, frá upphafi land-
námsbyggðar.
Fiskveiðarnar voru lengi vel
stundaðar eingöngu til neyzlu
innanlands, en síðar í stórum stíl
til útflutnings, og eru 95% af
útflutningsvörum okkar Islend-
inga í dag fiskafurðir.
°) Rétt er að taka það fram, að
stuðzt er við eftirfarandi heimildarrit:
Sögu Hafnarfjarðar, Sjómannasöguna,
Ferðaminningar Sveinbjörns Egilsson-
ar og Skútuöldina. Einnig er stuðzt
við frásagnir ýmissa núlifandi útvegs-
manna.
Frá Hafnarfirði hafa ugglaust
verið stundaðir sjóróðrar frá
hinum fornu bújörðum, sem þar
voru, Hvaleyri, Ófriðarstöðum,
Hamarskoti og Akurgerði, en
íslenzk fornrit segja lítið frá
Hafnarfirði.
VERZLUN OG ÚTGERÐ.
Verzlunarsaga Islands er
meira og minna samslungin
sögu útgerðarmálanna og verð-
ur því örfárra atburða úr sögu
verzlunar á Islandi getið hér.
Á tímum norrænna kaup-
manna hér á landi er Hafnar-
fjarðar ekki getið í annálum fyrr
en 1391, og þá í sambandi við
siglingar norrænna manna.
í byrjun 15. aldar hefja Eng-
lendingar hingað kaupsiglingar,
samhliða fiskveiðum, sem þeir
höfðu stundað hér við land þá
að undanförnu. Sagt er að fyrsti
enski kaupmaðurinn, sem kom
til Hafnarfjarðar, hafi komið
hingað 1413.
Síðan segir sagan frá Hansa-
kaupmönnum, en þeir munu
hafa komið hingað 1473. Sam-
keppni Englenainga og Hansa-
kaupmanna um Hafnarfjörð var
mikil, jafnvel svo, að til orrustu
dró í milli þeirra, eins og kunn-
ugt er. Sýnir þetta bezt, að þá
þegar hefur staðurinn verið
mjög eftirsóttur til verzlunar og
útgerðar.
Árið 1602 hefst svo á íslandi
tímabil dönsku einokunarinnar,
sem stóð til ársins 1787.
Má með sanni segja, að thna-
bil erlendrar verzlunar á Islandi
hafi ekki verið tímabil framþró-
unar í íslenzkum útgerðarmál-
um. Þó rofar til í þessum efnum
í byrjun 18. aldar og verður síð-
ar vikið að því.
Þrátt fyrir erlenda verzlun á
Islandi, stunduðu landsmenn
fiskveiðar sínar og seldu erlend-
um verzlunarmönnum fiskafurð-
ir. Það er upphaf útflutnings-
verzlunar á íslenzkum fiskafurð
um, sem nú skipar öndvegið í
Mattlnas Á. Mathiesen
lögfræSingur.
útflutningi okkar, eins og fyrr
er sagt.
ÚTGERÐ SMÁBÁTA.
Hafnfirðingar stunduðu frá
fyrstu tíð veiðar sínar á opnum
róðrabátum, að vísu misstórum.
Var þessi bátaútgerð eflaust að-
al bjargræðisvegur þeirra um
langan tíma, jafnvel eftir að þil-
skipaútgerðin hófst.
Tveggja manna förin hafa
verið algengust hjá landsmönn-
um, þótt stærri bátar hafi einn-
ig verið notaðir. Má til fróð-
leiks geta þess, að samkvæmt
skýrslu Magnúsar Stephensen
um fiskveiðar í Gullbringusýslu
á vetrarvertíð 1771, réru frá
Hafnarfirði (þ.e. Hvaleyri, Ham-
arskoti, Ófriðarstöðum og Akur-
gerði) 16 tveggja manna för,
þar af voru 7 aðkomubátar. Auk
þess stóðu á landi 5 bátar, þar
af eitt fjögurra manna far.
Að jafnaði hefur fiskast vel
á þá báta, sem gerðir hafa ver-
ið út frá Hafnarfirði á grunn-
miðin þar fyrir utan. Er þess
getið í annálum, þegar rætt er
um fiskileysi í Faxaflóa, þá eru
Hafnarfjarðarmiðin undanskil-
in.
Veiðarfærin sem notuð voru
framan af, voru aðeins handfæri
(haldfæri), en á 17. öld fóru
lóðir að tíðkast og gaf það
möguleika á auknum fiskafla.
Um verkun aflans hér á landi
á þessum tíma er það að segja,
að hún var næsta fábrotin. Fram
á 18. öld var allur fiskur hertur,
sem ekki var saltaður blautur,
eða borðaður nýr.
Atvinnulífið hér á landi, á
tímum dönsku einokunarinnar,
var í miklum viðjum. Fiskveið-
arnar, sem áttu eftir að verða
höfuðatvinnuvegur þjóðarinnar,
voru í rúst; enda skorti íslend-
inga bæði nægilega stór og
traust fiskiskip, samfara veiðar-
færum.
ÞILSKIPAÚTGERÐIN.
í byrjun 18. aldar birtir til
í íslenzkum útgerðarmálum. Þá
urðu straumhvörf, bæði hvað
snertir skipastólinn, svo og veið-
arfæri. Þegar verzlunin var laus
undan einokuninni, hófst endur-
reisnartímabil landsins, tímabil
þilskipaútgerðar á íslandi.
Hugmyndin um íslenzka þil-
skipaútgerð kom fyrst til fram-
kvæmda í byrjun 18. aldar. Hins
vegar höfðu áður verið gerðar
tilraunir með þilskipaútgerð,
bæði til flutninga og til fisk-
veiða, svo sem útgerð séra Páls
í Selárdal, á 17. öld, en mis-
heppnazt.
Erlendir fiskimenn höfðu á
undanförnum öldum komið upp
að ströndum landsins á þilskip-
um og sótt þangað mikinn afla
Ennfremur höfðu a. m. k. um
tíma, hinir erlendu verzlunar-
menn látið kaupför sín stunda
veiðar hér, yfir sumartímann.
T. d. lét Danakonungur gera
svo, meðan hann hafði verzlun-
ina hér á landi í sínum höndum
1776—1787.
Islendingar horfðu á þessar
aðfarir útlendinganna aðgerðar-
lausir, lengi vel. En að því hlaut
að koma, að einhverjir lands-
menn tækju af skarið og réðust
til þilskipaútgerðar.
Skúli Magnússon fógeti, var
um margt brautryðjandi á sviði
íslenzkra útgerðarmála. Hann
hóf fyrstur Islendinga innlenda
þilskipaútgerð í Reykjavík 1752.
Það var hann, sem hingað flutti
fyrstu þorskanetin, sem hér voru
notuð til veiða, en þau voru
lögð á Hafnarfjarðarmiðum
1753.
Enn má minnast á Skúla sem
frumkvöðul í útgerðarmálum, er
hann fyrstur allra íslendinga
hóf saltfiskverkun og sölu á
saltfiski til útlanda. Marka þess
ar framkvæmdir Skúla merk
tímamót í sögu sjávarútvegs-
mála á Islandi.
I Hafnarfirði er lítið um fram-
farir á sviði útvegsmála, fyrr en
Bjarni riddari Sivertsen sezt hér
að. Árið 1793 losnaði Hafnar-
fjarðarverzlun, en Bjarna var þá
veitt hún og starfaði hann hér
til ársins 1832.
Með komu Bjarna riddara til
Hafnarfjarðar hefst nýr þáttur
í sögu fjarðarins. Þá hófst mik-
ill uppgangstími á sviði verzl-
unar og útgerðar. Samhliða
verzluninni hóf Bjami mikla
þilskipaútgerð og fiskverkun og
ekki aðeins það, heldur og skipa
smíðar, en þær höfðu þá legið
niðri um langan tíma. í Óseyri
reisti Bjarni riddari skipasmíða-
stöð, en fyrsta þilskipinu sem
hann lét smíða, var hleypt af
stokkunum 1803 og var það
fiskijakt, sem Bjami nefndi
„Havnefjords Pröven“.
Bjarni gerðist mjög mikill at-
hafnamaður og hafði mikið um-
leikis, m. a. eignaðist hann 10
skip, sem ýmist voru fiskiskip
eða flutningaskip.
Tvímælalaust hefur koma og
dvöl Bjarna hér í Hafnarfirði
og öll hans starfsemi, orðið til
þess að síðar leituðu hingað
ýmsir af forystumönnum ísl.
verzlunar- og útgerðarmála.
Fordæmi Bjarna hefur sýnt
þeim og sannað, að hér voru
skilyrðin bezt til slíkra atvinnu-
hátta. Hafnarfjörður hefur æ
síðan verið í forystunni, hvað
snertir þessa atvinnuvegi.
Með komu Bjarna riddara
hingað, hefst hér þilskipaútgerð.
Fyrsta kastið jókst þilskipaút-
gerðin mjög hægt og um miðja
19. öldina stendur hún nokkuð
í stað. Þó voru gerð út frá Hafn-
arfirði 1839 12 þilskip, auk op-
inna báta.
Það er ekki fyrr en upp úr
1870, sem verulegar breytingar
verða á útgerðarmálum í Hafn-
arfirði. Þá færist það líf í út-
gerðina, sem aldrei hefur slokkn
að síðan, og hefur lífsafkoma
bæjarbúa síðan byggst að mestu
leyti á útgerðinni.
Ungir og efnilegir menn urðu
þess áþreifanlega varir, með
dvöl Bjarna riddara í Hafnar-
firði, að hér voru skilyrði fyrir
útgerðina með afbrigðum góð.
Þeir hófu hér útgerð á fleiri og
stærri þilskipum, en áður hafði
þekkst.
Árið 1873 höfðu þeir Þor-
steinn Egilson kaupmaður og
séra Þórarinn Böðvarsson í Görð
um, forystu um kaup á skonn-
ortu frá Rönne, sem nefndist
„Dagmar“. Var það upphafið
(Framhald á bls. 15)
Þilskipið Surprise.
Botnvörpuskipið Coot.