Saga - 2005, Síða 78

76
JÓN ÁRNI FRIÐJÓNSSON
nafni! Þetta sýnir að mörgu leyti hvílíkur atorkumaður hann hefur
verið. En Guðbrandur var líka fjáraflamaður og forstjóri fyrirtækis
sem um hans daga var e.t.v. orðið hið stærsta í landinu. Þessir hest-
ar voru samgöngutæki og hlekkir í keðju sem Guðbrandur lagði
mikla áherslu á að styrkja og hæpið að þeir hafi farið ójárnaðir í erf-
iðar langferðir. Lesandi getur skemmt sér við þá tilgátu að þessir
klárar hafi skipað lest biskups á vísitasíuferðum á þeim árum sem
um ræðir. Sæluhúsið á Heljardalsheiðinni gæti hafa verið reist um
svipað leyti og ekki er heldur útilokað að Fatabúrs-Rauður og félag-
ar hans hafi einhvern tíma þurft að híma þar undir vegg.
í áfangastað
Um 1700 var u.þ.b. einn hestur á hverja tvo íbúa landsins og miðað
við tölur frá 18. og 19. öld, svo og upphafi 20. aldar, hefur hlutfall
hesta líklega oft verið enn hærra. í rauninni er hin mikla hestaeign
íslenskra bænda verulega sérstæð en landið var vegalaust og strjál-
byggt; stundum hafa menn líkt kjörum þeirra við hirðingja fremur
en dæmigerða evrópska smábændur. íslenski hesturinn var í raun-
inni ekki venjulegt húsdýr og gekk sjálfala að meira eða minna
leyti. Þannig hafa menn getað bætt sér upp járnaleysi með því að
hafa sem flesta hesta til skiptanna. Hófar geta slitnað illa á hörðu og
grýttu landi og skemmdir orðið að varanlegum örkumlum; helgi á
hestum í íslendingasögum, t.d. Freyfaxa Hrafnkels, fær dýpri
merkingu ef þetta er haft í huga.
Samgöngur á íslandi hafa alltaf verið erfiðar en það eru einkum
hinir eldri fræðimenn, Björn Sigfússon, Broddi Jóhannesson og
Kristján Eldjárn, sem hafa velt fyrir sér hvernig tekist var á við þær
á miðöldum. Hér hefur því verið leitast við að byggja á tilgátum
þeirra og tengja við hugmyndir Helga Þorlákssonar um gildi þess
fyrir metnaðargjarna höfðingja að búa í þjóðbraut. í upphafi byggð-
ar hefur land verið kjarri vaxið sem hamlaði för og hestakostur ver-
ið takmarkaður. En þegar slóðir höfðu myndast og skógur var tek-
inn að hopa hefur hestaeign verið orðin það mikil að þeir hafa tek-
ið við hlutverki sem þeir áttu eftir að hafa allt fram á tuttugustu öld,
að vera aðalsamgöngutæki landsmanna. Þessir hestar voru fyrstu
aldirnar notaðir ójámaðir að sumrinu en hafi þurft að nota þá að
vetri til hafa þeir verið búnir einföldum ísbroddum eins og tíðkuð-
ust um öll Norðurlönd á víkingaöld. Ein meginforsenda þess að
hægt hafi verið að nota ójárnaða hesta til langferða hefur þó verið