Morgunblaðið - 11.06.2011, Qupperneq 30
30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JÚNÍ 2011
Bók mín Rosabaugur yfir Íslandi
hefur hlotið góðar viðtökur og er
uppseld hjá útgefanda.
Við undirbúning 2. prentunar sá
ég mér til leiðinda fáeinar villur,
einkum stafa- eða frágangsvillur.
Verst þótti mér að við lokafrágang
bókarinnar, við heimildavinnu um
dóm hæstaréttar 5. júní 2008, urðu
mér á þau leiðu mistök að segja
Jón Ásgeir Jóhannesson sakfelldan
fyrir fjárdrátt. Með því vakti alls
ekki fyrir mér að gera á hlut hans
og bið ég hann afsökunar á mistök-
unum. Jón Ásgeir hlaut dóm sam-
kvæmt 15. ákærulið fyrir meiri
háttar bókhaldsbrot samkvæmt 2.
mgr. 262 gr. almennra hegning-
arlaga en var sýknaður að öðru
leyti af ákæruliðum 2 til 17. Hann
hlaut engan dóm samkvæmt 19.
ákærulið eins og skilja má af texta
mínum á bls. 368. Þetta leiðrétti ég
hér með og mun einnig gera í 2.
prentun bókar minnar sem vænt-
anleg er á markað innan skamms.
Ég þakka lesendum áhuga
þeirra á bókinni og góð orð um
hana. Bið ég þá velvirðingar á þeim
villum sem hér eru nefndar.
Björn Bjarnason
Rosabaugur
Höfundur er fyrrverandi ráðherra.
„Í umræðu um svo-
kallað „læknadóp“
hefur borið á for-
dómum gagnvart fíkn
og orð eins og „fíkill“
notað á niðurlægjandi
hátt. Hafa ber í huga
að fíkn á oftast rætur
sínar að rekja til þess
að fólki líður illa og
hefur ekki í önnur
hús að venda en lyf
(lögleg eða ólögleg) til að gera lífið
bærilegt.
Að tala sig frá breytingu
Kenningin um að allir sem eru í
neyslu séu í „afneitun“ stenst ekki
nánari skoðun. Margir vilja þó ekki
viðurkenna fíknina út á við fyrr en
allt er komið í þrot, vegna þess að
fólk óttast „fíklastimpilinn“. Ef þú
vilt fá einhvern til að tala af ein-
lægni um neyslu og fíkn, er hlut-
drægni og fordæming eitthvað sem
ber að forðast. Þú tekur ef til vill
eftir einhverju sem bendir til fíkn-
ar hjá vini þínum, sjúklingi, maka
eða barni. En ef þú byrjar á að
segja að hann/hún eigi við vanda-
mál að stríða, tekurðu afstöðu með
„hér er vandamál sem þarf að
breyta“-hlið málsins. Þú kallar á
„þetta er sko ekkert vandamál“-
andstöðu frá þeim sem þú talar við.
Því meira sem þú rökstyður þína
hlið málsins þeim mun meira ver
hinn aðilinn hina hliðina. Þetta er
kunnuglegt handrit. Fólk sem sett
er í þessa stöðu getur bókstaflega
talað sig frá því að breytast.
Stimpilgildran
Sumir trúa því að það sé mjög
mikilvægt fyrir þann fíkna að við-
urkenna og sætta sig við greiningu
ráðgjafans („þú ert alkóhólisti,“
„þú ert í afneitun,“ „þú ert fíkill,“
o.s.frv.). Af því að svona stimplar
hafa neikvæða merkingu ætti það
ekki að koma neinum á óvart að
fólk með sæmilega sjálfsvirðingu
streitist á móti. Engar rannsóknir
benda til þess að það geri nokkurt
gagn fyrir fólk að sætta sig við
stimpil eins og „alkóhólisti“. Það er
oft undirliggjandi „valdabarátta“ í
svona stimpladeilum þar sem ráð-
gjafi leitast við að sýna vald sitt og
sérfræðilega þekkingu. Hjá fjöl-
skyldumeðlimum getur stimpill
leitt til fordómafullra samskipta.
Fyrir suma, gæti jafnvel bara lítil
tilvísun í „vandamál þitt með …“
leitt til óþægilegrar tilfinningar um
það að vera kominn í gildru. Sama
gildir um samskipti lækna og við-
skiptavina þeirra. Stimpill er hlut-
drægni, sem kemur í veg fyrir já-
kvæða samræðu. Það er vel hægt
að skoða vandamál í kjölinn án
þess að fólk fái á sig stimpla sem
geta kallað fram óþarfa átök. Auð-
vitað má fólk stimpla sig ef það
vill. Til dæmis segja „ég er alkó-
hólisti“. Reynslan hef-
ur sýnt að slíkir
stimplar hjálpa mörg-
um séu þeir notaðir í
réttu samhengi á
réttu augnabliki, af
réttum aðila. Það er
sem sagt mikilvægt að
stimpillinn komi frá
þeim stimplaða á því
augnabliki þegar
hann/hún vill stimpla
sig, en honum sé ekki
troðið upp á fólk.
Forðist ásakanir
Í langflestum tilvikum er fólk
meðvitað um hvaða áhrif neysla
hefur á umhverfi þess enda koma
slíkar áhyggjur mjög fljótlega
fram í opnum og fordómalausum
viðræðum við fólk sem er fíkið. Þá
er hægt að skoða þær áhyggjur og
virkja þær sem jákvætt afl til
breytinga.
Hins vegar er afar eðlilegt að
fólk fari í vörn ef það er lamið í
hausinn með ásökunum eins og
t.d.: „Þú gerir þér væntanlega
grein fyrir því að þessi drykkja
þín er á góðri leið með að eyði-
leggja börnin þín?“ Í þeim til-
vikum fer fólk í vörn og fer að
telja sjálfu sér og andmæland-
anum trú um að þetta sé nú alger
vitleysa. Í stað þess að vera afl til
jákvæðra breytinga verður þetta
hemill á breytingar og í versta
falli afl sem ýtir viðkomandi í öf-
uga átt. Ferlið afneitun – botn –
bati er lærð hegðun, ekki með-
fædd.
Jákvæð samræða
Ég vil hvetja til jákvæðra sam-
ræðna með það að markmiði að
bjóða fólki hjálp til að ná tökum á
lífinu áður en allt er komið í óefni
– áður en botninum er náð. Þú
þvingar ekki hjálp upp á fólk sem
er að glíma við fíkn. Faglegt sam-
tal, þar sem borin er full virðing
fyrir skoðunum og vilja þess sem
talað er við, leiðir þó oftar en ekki
til þess að fólk sem er háð efnum
sem skaða það til lengdar, vill
reyna að draga úr notkun þeirra.
Öll berum við endanlega ábyrgð á
eigin lífi og hver og einn veit best
á hverju augnabliki lífsins hvaða
hjálp hann/hún vill taka á móti.
Jákvæð tilboð um stuðning eru sú
leið sem ber að fara og þá á að
forðast forræðishyggju, stimpla og
fordóma.
„Fíklar“ eru
líka fólk
Eftir Ásgeir R.
Helgason
Ásgeir R. Helgason
»Ef þú vilt fá einhvern
til að tala af einlægni
um neyslu og fíkn, er
hlutdrægni og fordæm-
ing eitthvað sem ber að
forðast.
Höfundur er dósent í sálfræði
og lýðheilsufræði.
Í söluferð til Hvíta-
Rússlands hitti ég fyr-
ir tilviljun ítalskan
rauðvínsbónda, sem
átti ásamt bræðrum
sínum 200 hektara
vínekrur á Norður-
Ítalíu. Vínin hans eru
afrakstur vínræktar
forfeðra hans í marga
ættliði og nú upp-
skera bræðurnir það
sem til var sáð um
aldir. Rauðvínin eru meðal þeirra
bestu á Ítalíu, margverðlaunuð og
seld á allt að 460 evrur flaskan,
jafnvirði 76.000 króna, á veitinga-
húsum í New York. En verðmætin
eru ekki bara í sjálfu víninu því
bóndinn taldi að vínekrurnar væru
í flokki verðmætustu svæða á Ítal-
íu, enda gáfu þær ekki bara af sér
góð rauðvín heldur tryggðu fyr-
irtæki þeirra bræðra líka góða af-
komu.
Það var stoltur Ítali sem opnaði
rauðvínsflösku af bestu sort, hellti
í glasið mitt og útlistaði gæði víns-
ins, sem vissulega var gott. Því
miður hafði ég hvorki reynslu né
þekkingu til að dæma vínið í sam-
anburði við aðrar rauðvínsteg-
undir. Í spjalli yfir vínglasi barst
tal að Afríkuríkinu Simbabve, áður
Ródesíu, þar sem Mugabe ræður
nú ríkjum. Ítalinn sagði að Sim-
babve og stór hluti Afríku væri án
vafa gjöfulasta og verðmætasta
landsvæði heims. Þar mætti rækta
allt á milli himins og jarðar og í
hans huga væri þar eitt mesta
gnægtaborð jarðarinnar. En því
miður væri skipulag atvinnuvega
og traust á stjórnarfari með þeim
hætti að þjóðir Afríku brauðfæddu
sig varla og stærstur hluti íbúa
lifði við hungurmörk eða undir
þeim.
Gott dæmi má taka af því þegar
Mugabe þjóðnýtti jarðir hvítra
bænda í Simbabve fyrir um áratug
og færði í hendur stuðningsmanna
sinna til áframhaldandi búrekst-
urs. Þorvaldur Gylfason, prófessor
við HÍ og stjórnlagaþingmaður,
lýsti þjóðnýtingu Mugabe á bú-
jörðum í grein fyrir nokkrum ár-
um og taldi að af þessu mætti
draga lærdóm um hvernig fara
myndi fyrir íslenskum
útgerðarmönnum
þegar nýtingarrétt-
urinn yrði af þeim
tekinn og færður
þjóðinni til að upp-
skera og njóta hinnar
svokölluðu auðlinda-
rentu!
Þjóðnýting og upp-
stokkun í simbab-
veskum landbúnaði
hefur kallað algert
hrun yfir atvinnu-
greinina með skelfi-
legum afleiðingum
fyrir þjóðina alla. Vissulega er enn
stundaður landbúnaður í Simbabve
en með litlum árangri. Afrakstur
búanna lélegur og afkoma bænda
afar slæm. Simbabve var áður eitt
af matarforðabúrum Afríku en
brauðfæðir sig varla lengur.
Ítalski rauðvínsbóndinn sagði að
nú byði Mugabe hinum brott-
hröktu bændum að snúa heim
gegn því að fá afnotarétt jarða
sinna til 20 ára. Enn sem komið
væri hefðu engir þegið boðið, enda
væru 20 ár alltof stuttur tími til að
byggja bújarðirnar upp aftur upp
og svo treysti enginn stjórnvöldum
landsins. Simbabve er ekki bara
frjósamt ræktarland. Þar eru líka
víðlendar óbyggðir með hjarðir
hjarta, antílópa, fíla og aðrar dýra-
tegundir sem við höfum einungis
séð í sjónvarpi.
Ítalski rauðvínsbóndinn hafði
„keypt“ 30.000 hektara af óbyggð-
arlandi fyrir ekki neitt, eins og
hann orðaði það. Samtals höfðu
Ítalinn og grannar hans girt af og
friðað fyrir dýr merkurinnar og
byggt upp hjarðir villidýra á um
250.000 hekturum óbyggðs lands á
um áratug. Viðkoma dýranna hefði
verið með ólíkindum og nú reikuðu
þar um stórar hjarðir dýra sem
Vesturlandabúar greiddu stórfé
fyrir að koma og skoða eða veiða
undir leiðsögn. Hófleg veiði væri
líka mikilvæg, enda dýrastofnarnir
stórir og þyldu slíkt vel.
„Af hverju hirða stjórnvöld ekki
veiðilendurnar?“ spurði ég og fékk
svarið: „Þetta er eina uppspretta
erlendra tekna og þeir þora ekki
að hrifsa hana til sín, ekki enn.
Um leið og stjórnvöld innleiða afr-
ískt skipulagsleysi vita þau að
ferða- og veiðimennirnir hverfa
samstundis. Við bókum þessa
„eign okkar“ á núlli, enda „keypt-
um“ við hana fyrir lítið en þarna
eru fólgin gríðarleg verðmæti í
frekari uppbyggingu ef hirt verður
um líkt og vínræktina okkar á
Ítalíu fyrr og síðar. Þannig mætti
skapa bæði okkur og Simbabve
miklar tekjur. En við búumst við
að einn góðan veðurdag muni Mu-
gabe eða arftakar hans hirða af
okkur löndin, bótalaust. Við tökum
allt sem við getum út úr landinu
og skiljum ekkert eftir. Við höld-
um meira að segja að á landsvæð-
inu okkar séu verðmætar námur
en þorum ekki að rannsaka málið
því við vitum að um leið og við
finnum verðmæti þarna verður allt
af okkur hirt. Þetta er sorglegt en
staðreynd,“ sagði ítalski bóndinn
sem þekkir sögu kynslóðanna við
að þróa framleiðslu verðmætra
vína.
Ég játa að þrátt fyrir að vera
hreifur af ítölsku gæðavíni lagði
ég ekki í að útskýra fyrir Ítal-
anum hvað væri að gerast á Ís-
landi með hugmyndum um rík-
isvæðingu sjávarútvegsins með
tilheyrandi afleiðingum fyrir land
og þjóð.
Lesandi góður, getur þú ímynd-
að þér upplitið á þeim ítalska ef
ég hefði reynt að kynna honum
hina íslensku fyrningarleið upp á
ítalska vísu? Nýtingarréttur vín-
ræktenda af þeim tekinn og boð-
inn upp á 5, 10 eða 20 ára fresti.
Án vafa hefði Ítalinn tekið af mér
flöskuna í hvelli, enda talið líkleg-
ast að skemmt vín væri sennileg-
asta skýringin á fjarstæðutali við-
mælanda síns af Íslandi.
Ítalskt rauðvín, afrískt
helsi og íslensk fyrning
Eftir Sigurgeir B.
Kristgeirsson » Þjóðnýting
og uppstokkun
í simbabveskum land-
búnaði hefur kallað
algert hrun yfir atvinnu-
greinina með skelfi-
legum afleiðingum
fyrir þjóðina alla.
Sigurgeir B.
Kristgeirsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Vinnslustöðvarinnar hf.
í Vestmannaeyjum
Illa ígrunduð gjald-
eyrisstefna Seðla-
banka Íslands, ógn-
vænleg staða
Íbúðalánasjóðs, sífellt
versnandi staða krón-
unnar með tilheyr-
andi eignaupptöku og
hækkun verðtryggðra
lána ásamt auknu at-
vinnuleysi getur á
skömmum tíma keyrt
ríkissjóð og stóran hóp húseigenda
í þrot. Svikin loforð stjórnmála-
manna um afnám verðtryggingar
og glórulaus eignaupptaka gætu
leitt til þess að Íbúðalánasjóður
gæti eignast þúsundir íbúða og
ljóst er að ríkissjóður stendur ekki
undir slíku fargi. Stór hluti þjóð-
arinnar mun – og er að tapa eign-
arhlut sínum í eigin húsnæði og
stendur uppi slyppur og snauður.
Eins og staðan er í dag á Íbúða-
lánasjóður 1.900 eignir sem marg-
ar hafa verið sviknar út úr lands-
mönnum með vafasömum
útreikningum geng-
istryggðra lána og
vægast sagt vafasamri
túlkun á dómi Hæsta-
réttar, skuldurum í
óhag.
Forsætisráðherra
sem hvatti til afnáms
verðtryggingar hefur
ekki staðið við stóru
orðin og mallar eigna-
upptakan áfram í
skjóli stjórnvalda. Eru
menn í ríkisstjórn Ís-
lands kolblindir eða
sjá þeir ekki að alltaf fjölgar lán-
um sem ekki er borgað af og
leggjast þessar skuldir með aukn-
um þunga á ríkissjóð sem á end-
anum getur ekki staðið við skuld-
bindingar sínar. Gjaldeyrisstefna
Seðlabankans er svo sér-kapítuli í
öllum þessum darraðardansi og
hvarflar að manni að stjórnendur
þar á bæ átti sig ekki á þeirri
stöðu sem ríkissjóður er kominn í.
Ef ekkert verður að gert í þessum
málum blasir hugsanlega við ann-
að hrun sem mun leggja íslensku
þjóðina á fjórar fætur með ævar-
andi vantrú á Alþingi, stjórn-
málamenn og æðstu stofnanir
þjóðfélagsins, þar með taldir dóm-
stólar.
Það er ámælisvert að innláns-
stofnanir þurfi að margreikna úr-
skurð Hæstaréttar til að fá niður-
stöðu sem er alltaf innlánsstofnun
og bönkum í hag en skuldurum í
óhag. Þarna ber Hagsmuna-
samtökum heimilanna að grípa í
taumana svo rækilega verði tekið
eftir. Veruleikafirrtir fiðlusnill-
ingar í fjármálaráðuneytinu eiga
að stunda tónsmíðar. Skattlagn-
ingu sem þessir nótnastaglarar
hafa keppst við að troða upp á
landann verður svarað með sam-
drætti í neyslu og útkoman verður
minni skattar í ríkissjóð. Skatta-
hagfræði sem þessi er dæmd til að
mistakast. Eina leiðin út úr ógöng-
unum er að stoppa atvinnuleysið
og einbeita sér að því að fjölga
störfum, þessu verða stjórnvöld að
gera sér grein fyrir.
Er annað hrun
innan seilingar?
Eftir Sigurjón
Gunnarsson
Sigurjón Gunnarsson
» Vangaveltur og
ábendingar um að
annað hrun geti verið
innan seilingar ef rík-
isstjórnin breytir ekki
um stefnu og áherslur.
Höfundur er matreiðslumeistari.