Birtingur - 01.04.1955, Blaðsíða 18

Proportion -
Karakter —
Harmoni
Not og
fegurð
hóísama, virðulega liggur einhversstaðar þarna á milli. Forhlið Menntaskól-
ans er ágætt dæmi þess.
Þrír eiginleikar setja svip sinn á allar fagrar byggingar fyrr og síðar, en
þeir eru: hlutfall (proportion), sérkenni (karakter) og samræmi (harmoni).
Hvort sem við lítum egypzkan pýramída, grískt hof, gotneska kirkju eða
nútíma íbúðarhús, birtist ávallt sérstök afstaða í mati á hæð, lengd eða breidd:
hlutfall. í gegnum andlit byggingar nemum við það sem kalla mætti sál henn-
ar eða innri eiginleik: sérkenni. í meistaraverkum byggingarlistar má ccvallt
sjá hvernig einstök atriði þjóna heildarmarkmiði, ekkert þeirra fær að rjúfa
afmarkaða skipan höfundar. Þetta kölluðu Grikkir harmoni: samræmí.
Stærðfræðikennarinn okkar við Menntaskólann skipti nemendum í tvo
hópu, þann sem kunni að skrifa á töfiu og hinn sem kunni það ekki. Að
kunna að skrifa á töflu taldi hann vera í því fólgið að byrja efst, hafa lín-
umar beinar og skipa þeim í röð og reglu á svartan flöt töflunnar, þ. e. a. s.
hafa samband við eða næmi fyrir vídd töflunnar, tengjast henni og tjá sig,
þótt á frumstæðan hátt væri, með því að hafa línurnar í einhverri vísvitandi
afstcðu sín á milli og við rammann, en láta þær ekki leka í kæruleysi niður
af fletinum eins og glutur. Hér er komið við kjarna allra mótunarlista. Einmitt
þess vegna er byggingarlistin svo þýðingarmikil, að hún krefst miskunnailaust,
eins og menntaskólakennarinn okkar forðum, nákvæmni í allri rúmskipan, í
öllu sem lýtur að hrynjandi stærða og forma, og því er hún með réttu nefnd
móðir mótunarlista. Enda kemur á daginn að þar sem hámenning hefur ein-
hverntíma þrifizt ber byggingarlist einna hæst: Egyptaland, Grikkland, Ind-
land Kína, Toskana, Flæmingjalönd; og í dag fögnum við henni sem frelsun
undan ofurfargi hrárrar og blindrar iðnvæðingar, sem hefur hingað til vísað
listinni að mestu leyti á bug.
Nú vitum við það að hús eru ekki reist til þess eins að við fáum leikið
okkur með stærðir og formmyndir, hús hafa enn annan tilgang: Þau eru okkur
skjól gegn veðrum og vindi, þak yfir höfuðið, vernd gegn ónæði, vinnustaður,
vé. Hús gegna þjóðfélagslegu og einstaklingsbundnu þjónustuhlutverki. Til
þess að hús eigi tilverurétt verður að vera þörf fyrir það, og hlutverk þess
verður að birtast í útlitinu: Þetta er sjúkrahús, verksmiðja, kirkja, bústaður.
Það kann að þykja hjákátlegt að tala um jafn sjálfsagt mál og að hús
eigi að reisa og skipuleggja eftir þeim notum, sem hafa á af því. En það er
eins og mönnum sjáist oftast yfir þessa einföldu hluti, því hvarvetna blasa
við sjónum okkar um gjörvallan heim hús, sem gætu virzt vera allt annað
en einmitt það sem þeim er ætlað. Þetta skildu menn í fornöld, þegar þeir létu
svo lítið að hafa fegurðina með í ráðum; fá hús í heimi bera hlutverki sínu
eins ljóst vitni og Colosseum í Róm. í allri sannri byggingarlist tengjast not og
fegurð dularfullum böndum og verða óaðskiljanleg. Um það hafa menn alltaf
deilt hvort leggja skuli höfuðáherzlu á nytsemi eða fegurð, en eitt er víst: í
16