Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1993, Blaðsíða 150

148
Gunnar Harðarson
lega umfjöllun um málfræði. Tók Isidorus til að mynda upp málfræði
Donatusar að miklu leyti.
Á karlungatímanum varð mikil endurreisn latneskra mennta og skrif-
uðu ýmsir mætir menn málfræðirit. Á þessum tíma mun vegur Pris-
cianusar hafa farið vaxandi. Auk þessara verka voru einnig samin
skýringarrit við málffæðiritin. Af þeim má helst nefha Remigius ffá
Auxerre (841-908), sem skrifaði skýringarrit við Donatus, Priscianus
og Martianus Capella sem var mikið lesinn ffá karlungatímanum og
fram undir 1100. Allur þessi tími einkennist — og það ekki bara í
málfræði — af tilraunum til að varðveita og tileinka sér, skýra og túlka
þá vitneskju sem menn bjuggu yfir og höfðu aðgang að. Kennslubækur
og skýringarrit voru þau form sem ráðandi voru á þessum tíma. Einnig
koma ffam fyrstu tilraunir til þess að semja málffæði fyrir þjóðtungur
en um það verður ekki rætt hér (sjá t.d. Hrein Benediktsson 1972).
Ekki urðu miklar breytingar á þessu ástandi fyrr en þýðingar á áð-
ur óþekktum ritum eftir Aristóteles tóku að breiðast út á 12. öld. Þau
röskuðu ef svo má segja jafnvæginu í vistkerfi þrívegsgreinanna. Mikill
vöxtur hljóp í rökfræðina og þrengdi hún mjög að systur sinni, málffæð-
inni. Þar voru sömu málfræðiritin enn lögð til grundvallar en af þeim
var Priscianus í mestum metum og áhrifamestur á 12. öldinni. Þá tóku
nokkrir menn sig til og ffeistuðu þess að greina málffæðina betur ffá
rökfræðinni og skýra hugtakaforða hennar og viðfangsefhi. Mikilvæg-
asta ritið sem nefnt er í þessu sambandi er Summa super Priscianum
eftir Petrus Helias um 1140 (sjá t.d. Sverri Tómasson 1988).
Á 13. öld fór að koma fram ákveðinn munur á Norður- og Suður-
Evrópu að því er varðaði viðhorf til málfræði (Huntsman 1986:78).
Þessi munur samsvarar að nokkru leyti þeim sem síðar varð á fom-
menntastefnunni og skólaspekinni. Þennan mun má einfalda og skýra
með því að segja að annars vegar hafi málfræðin tengst mælskulist-
inni, en hins vegar rökfræðinni. í Suður-Frakklandi, á Spáni og á Ítalíu
gekk málffæðin í bandalag við mælskulistina. Markmið hennar var þá
að kenna mönnum að beita fyrir sig réttri latínu í tengslum við undir-
búning undir nám í lögfræði og ýmiss konar þjónustustörf sem henni
tengdust. Hún öðlaðist við þetta hagnýtt gildi og tengdist því sem kall-