Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2004, Blaðsíða 203

Ritdómar
201
Reyndar er athyglisvert, og segir e.t.v. sitt um það málræktarhlutverk sem bókinni er
enn ætlað, að hvorki risgjald né risgjöld er að finna í Ritmálssafni Orðabókar Háskól-
ans, en um reisugildi eru átta dæmi (19.-20. öld) og um reisugilli eitt (1968).8
Af sama toga, þótt annars konar sé, er það þegar orðið rúllupylsa (< da.
ridlepolse) er skýrt sem „vöðlubjúga, slagvefja, huppur vafinn og saumaður saman
ásamt kryddi, notuð sem álegg“ (bls. 1214). Bæði orðin vöðlubjúga og slagvejja eru
á sínum stað í bókinni táknuð „sjaldg." og skýrð sem „rúllupylsa".
8.
Hér að ffaman hefur verið staldrað við nokkra valda þætti nýrrar útgáfu íslenskrar
orðabókar. Eins og gjaman vill verða í ritdómum hefur meira borið á aðfinnslum en
hrósi, þótt reynt hafi verið að halla ekki réttu máli. Dæmi hafa verið tekin héðan og
þaðan úr bókinni og má vera ljóst að engin leið er að gera jafnumfangsmiklu verki og
10 3 nein viðhlítandi skil í ritdómi ef halda á umfjöllun innan eðlilegra lengdarmarka.
Rétt er að hér komi fram að ritdómari er í mörgum meginatriðum sáttur við verk-
ið, einkum þegar hann hefur í huga að markmiðið með þessari útgáfu var ekki að end-
urvinna verkið frá gmnni. A það lagði aðalritstjóri bókarinnar áherslu í fyrirlestri árið
1997 og er það endurtekið efnislega í inngangi 3. útgáfú (bls. v); markmiðið væri að
ná vissum þrepum í endurskoðun þess með 3. útgáfunni, og hefja þá þegar vinnu við
nýja útgáfú; sérhver útgáfa skyldi svo í framtíðinni verða skref á veginum í áttina að
enn betra verki. Þetta þarf að hafa í huga þegar dómur er felldur um verkið. Þótt text-
inn hafi víða verið meira og minna endurskrifaður er bókin í grundvallaratriðum sama
verk og næsta útgáfa á undan.
Ymis svið hafa verið endurskoðuð, en ekki öll, og stundum virðist nokkuð handa-
hófskennt hvað hefúr verið endurskoðað. Sumt það sem fúndið var að fyrr í þessum
dómi er eins í 2. útgáfú og þessari, og sýnir að umræddir gallar hafa þar einfaldlega
færst áffam á milli útgáfna. Vissulega hefði gjarnan mátt hreinsa meira til i þeim orða-
forða sem er að finna í bókinni; orð eins og bjúgaldin og sjálfrennireið eru vissulega
skrítin og skemmtileg en hvað segja þau um íslenskan orðaforða? Þau hafa varla
nokkurn tíma verið notuð neitt að ráði (seinna orðið er t.a.m. ekki að finna í Ritmáls-
skrá Orðabókar Háskólans), og á síðari tímum helst til gamans þegar logið er að út-
lendingum. En víst er að vandi er að halda utan um jafn mikinn orðaforða og þann
sem er að finna í þessu verki og erfitt að gera stórtækar breytingar, ekki síst ef þær
lytu að því að taka burt orð eða efnisþætti sem verið hafa í fýrri útgáfum. Og víst er
að það yrði mjög umdeilt ef ritstjóm hinnar einu og sönnu Islensku orðabókar setti sig
gegn ríkjandi málstefnu — og auðvitað hámálpólitísk spurning hvort slíkt væri rétt.
Málstefna verksins er í öllum meginatriðum sú sama og áður þótt ytra borðið,
táknun og merkingar orða, hafi verið endurskoðað, og samskonar íhaldssemi er á ferð-
inni gagnvart nýjum tökuorðum og verið hefúr, þótt orð sem eiga sér eilítið lengri
8 Leit á Netinu leiddi i ljós eitt dæmi um risgjöld, 11 um reisugildi og 17 um
reisugilli.