Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1967, Side 243

TIMARIT VFI 1967
241
stad, þar sem lýsi er sundurgreint eftir uppleys-
anleika í própan.
Lýsisefnaflokkar með joðtölu hærri en 170
eru mestmegnis notaðir í alkydharpixa. Mikið
mun skorta á að sólexólverksmiðjan sé í stöð-
ugri vinnslu og veldur því sölutregða á afurð-
unum. Þetta fyrirtæki framleiðir einnig lítils-
háttar magn af mónóglyseríðum úr hertu lýsi
og eru þau ekki eimuð.
Við tækniháskólann í Þrándheimi starfar hinn
kunni vísindamaður Olav Notevarp, prófessor. 1
hans umsjá hafa um langt skeið farið fram víð-
tækar rannsóknir á lýsi. Nálægt Þrándheimi er
lítil tilraunaverksmiðja í einkaeign, þar sem lýsi
er sundurgreint í efnaflokka með gjörólíkum
eiginleikum.
Þessir efnaflokkar eru síðan notaðir sem hrá-
efni við framleiðslu á ýmsum efnum, svo sem
málningarolíum, lökkum, smjörlíkisolíum, sápum,
mónóglyseríðum, kólesteról, plastefnum, snyrti-
vörum o.fl.
Ekki var hægt að fá tæmandi upplýsingar um
framleiðsluaðferðirnar og framtíðin ein fær úr
því skorið, hvort hér hefur náðst árangur, sem
orðið getur undirstaða að nýjum markaðsvörum.
Norsk framleiðsla
Það er talsverðum erfiðleikum bundið að fá
tölulegar upplýsingar um norskar framleiðslu-
vörur úr lýsi, en skv. bréfi frá Sildolje- og Silde-
melindustriens Forskningsinstitutt í Bergen var
framleiðslan 1965 sem hér segir:
Framleitt alldarlýsi 167.000 tonn
(meðt. lýsi úr makríl, loðnu o.fl. fiskteg.)
Framl. harðfeitl úr norsku síldarlýsi um 80.000 tonn
Framl. harðfeiti úr innfluttu lýsi um 40.000 tonn
Framl. niðursuðuolía úr lýsi um 5.000 tonn
Aðrar vörur úr lýsi, svo sem fitusýrur,
málningaroliur o.fl., voru aðeins fram-
leiddar I óverulegu magni.
Herzlan er sem sagt enn sem áður yfirgnæf-
andi aðferð til nýtingar á lýsi í Noregi, og það
lýsi, sem flutt var úr landi þetta ár, hefur sjálf-
sagt verið hert á ákvörðunarstað. Mér virðist
því að þær vonir, sem Norðmenn gerðu sér, þeg-
ar ég sótti þá heim árið 1961, um nýjar fram-
leiðsluvörur úr lýsi, hafi yfirleitt ekki ræzt.
Islenzkar tilraunir
Nokkrar tilraunir hafa verið gerðar undanfar-
in ár í Rannsóknastofu Fiskifélags Islands til
þess að vinna ný efni úr íslenzku lýsi. Reynt
hefur verið að sundurgreina ýmsar lýsistegundir
eftir aðferð dr. Eckey’s (Directed interesteri-
fication) í fullmettaðan efnaflokk, sem nota
mætti sem hráefni í t.d. matarfeiti og sápur, og
svo alveg ómettaðan efnaflokk sem hráefni í
þurrkolíur og skyld efni.
Ekki tókst að ná eins víðtækum árangri og
dr. Eckey gerir ráð fyrir, en lætur nærri að
tekizt hafi að losna við um helming mettaðra
fitusýra úr lýsinu. Það hráefni, sem þannig fékkst
úr ýsu- og smáufsalýsi, var síðan í tilraunaskyni
notað í olíumálningu með allgóðum árangri. Alls
var framleitt um 1 tonn af þurrkolíu á þennan
hátt. Miklu lakari árangur náðist með síldar-,
karfa- og þorskalýsi. Sennilega mætti ná allvíð-
tækri flokkun á öllum þessum lýsistegundum, ef
stigfelling væri framkvæmd auk ofangreindrar
aðferðar. Ymis fleiri efni, svo sem mónóglyseríð,
alkydharpixar, epoxy-efni o.fl., hafa verið fram-
leidd hér í tilraunaskyni, en ekki hefur náðst
nægilega góður árangur.
Ýmsar iðnaðarvörur úr lýsi
1 þessum kafla verður stuttlega minnst á ýmis
efni, sem framleiða má úr lýsi, en í fæstum til-
fellum er þó um markaðsvöru að ræða.
Heimildir eru flestar bandarískar, bæði úr fitu-
iðnaðinum og frá tilraunastarfsemi Fish & Wild-
life stofnunarinnar.
Málmsápur
Málmsápur eru sölt af fitusýrum og hefur
framleiðsla þeirra verið vaxandi bæði í Banda-
ríkjunum og Evrópu seinni árin. Þeir málmar,
sem einkum hafa hagnýta þýðingu sem katjónir
auk natríums og kalíums eru zink, aluminíum,
blý, baríum, kadmíum, kalsíum og magníum.
Fitusýrumar eru mestmegnis mettaðar fitu-
sýrur allt frá Ci2 (laurínsýra) til C22 (behen-
sýra). Bæði blöndur og nokkurn veginn hrein
efni eru á markaðnum. Sápur þessar eru eink-
um notaðar í smurningu og smurolíur. Nokkuð
magn er einnig notað í plast og fer vaxandi.
Þessi þróun mála hefur þýðingu fyrir nýtingu
á lýsi, þar sem hert lýsi inniheldur mettaðar
fitusýrur frá C12 til C22, enda em þær meðal hrá
efnanna fyrir þessa framleiðslu.
Þurrkolíur
Ýmsum aðferðum er beitt við að bæta þurrk-
olíur og er það alla jafnan einfaldara, ef hægt
er að komast hjá því að kljúfa glyseríðin og
snndurgreina fitusýramar. Ein slík aðferð er
svonefnd copolymerisation.
Aðferðin byggist á því, að efni eins og t.d.