Fylkir - 23.12.2002, Blaðsíða 9

FYLKIR jólin 2002
9
Gísli Gíslason
Hlutir í umhverfi okkar geta
verið hversdagslegir, en geta þó
átt nokkra sögu. Spilið í
Klaufinni í Höfðavík er löngu
orðið hluti af umhverfi Eyjanna.
Þarna hefur það verið næstum
eins lengi og elstu menn muna. I
seinni tíð er þetta einn af þeim
stöðum þar sem mjög vinsælt er
í síðari árum að sleppa lunda-
pysjum. En hver er sagan á bak
við þetta gamla spil? Astæða
þess að höfundur þessarar
greinar fór að kanna málið var
samtal við Arnar Sigurmunds-
son á síðasta ári. Þá var ég
starfsmaður SH í Bretlandi og
Arnar hvatti mig til þess að
grennslast fyrir um uppruna og
sögu togarans Star of the East
frá Aberdeen sem strandaði á
flúð í Höfðavík 3. mars árið
1946. Þá var einnig rætt um að
leita eftir Ijósmyndum af skipinu
og hvort hægt væri að ná
sambandi við einhvern úr áhöfn
togarans, þar sem telja mætti
víst að einhverjir úr áhöfninni
væru á lífi.
Strandið í víkinni
Þann 3. mars 1946 var veður-
lýsing eftirfarandi á Stórhöfða:
„Kl. 21 hiti 2,6°C, hámark dagsins
3,8°C, lágmark dagsins 0,5°C.
Austan 8 vindstig, alskýjað.“
I þokunni sigldi togarinn Star of
the East frá Aberdeen. Togarinn
var að leita vars undan veðri en
það var alskýjað og enginn var
radarinn í skipum á þessum árum.
Skipstjórin ætlaði að liggja af sér
veðrið sunnan við Eyjar, vestan við
Stórhöfða. Skipið var að varpa
ankerum þegar strandið átti sér
stað. Fastur sat togarinn á blind-
skeri, flúðum sem eru í miðri
Höfðavíkinni. Allar tilraunir til
þess að ná togaranum af skerinu á
flot af eigin vélarafli eða með
aðstoð annarra útlendra togara
mistókust. Veður var allhvast og
braut sjórinn á skipinu á strandstað.
Þar snerist skipið og tók sfðan að
liðast í sundur þar sem það lá fyrir
opnu hafi. Þar bar því togarinn Star
of the East að lokum beinin.
Nokkrum árum síðar eða upp úr
1950varketilinnúrskipinu hirtur
og spilið nokkrum árum síðar, en
það komst aldrei lengra en uppí
ijöruna í austan megin í víkinni þar
sem það hefur legið í tæpa fímm
áratugi.
Varðbáturinn Óðinn kom með
alla áhöfnina í land en það voru 13
manns. í Vestmannaeyjum dvaldi
áhöfnin í 3 daga. Tíu manns úr
áhöfn togarans sigldu svo með ms
Helga Ve. og þrír fóru með ms
Sverri til Fleetwood, en á þeim var
algengt að sigla með ísfísk til
- saga og örlög togarans Star of the East frá Aberdeen
Spilið í fjörunni
Eggert Gunnarsson skipasmiður
í Dráttarbraut Vestmannaeyja og
félagar ætlaði að hirða spilið og
nota í eystri slippnum sem verið
var þá að endurbyggja. Þegar hér
var komið var spilið búið að liggja
nokkur í áratug á hafsbotni.
Hafsteinn Stefánsson, skipasmiður
segir svo frá í Fréttum 1994, "Við
húkkuðum í spilið og drógum það
uppí fjörusandinn. Spilið var frekar
illa farið eftir að hafa legið nokkur
ár í sjónum og var alveg ónothæft
og verðlaust. Við létum það því
vera í fjörunni en hirtum af því
vírinn og notuðum í stroffur í
slippnum". Spilið er því búið að
vera í tæpa hálfa öld á þeim stað
sem það er nú.
Ketillinn kom í góðar
þarfir í Gúanó
Nokkru eftir strandið hófust
Gunnar Marel Jónsson skipa-
smiður og Arni Johnsen eldri
handa við að ná katlinum úr
llakinu á strandstað. Þeir stofnuðu
fyrirtæki um ketilinn, þar sem Ami
var skráður framkvæmdarstjóri en
Gunnar verkstjóri. Fyrst var reynt
að draga ketilin í land með
jarðýtum en þær spóluðu sig niður.
Þá fór Árni til Reykjavíkur og sló
út krafmiklar blakkir hjá
Reykjavíkurhöfn. Eftir það tókst
að drag ketilinn upp í fjöru.
Ketillinn var þar þéttur af
starfsmönnum í vélsmiðjunni
Magna og svo dreginn af mb
Suðurey Ve til hafnar og var hann
tekinn á land þar sem nú eru
hráefnisþrærnar í FIVE. Ástþór
Matthíasson á Sóla, eigandi
fiskimjölsverksmiðjunnar keypti
svo ketilinn. Var hann sfðan settur
upp í „gúanó“ og kom þar í góðar
þarfir um langt árabil. Þegar unnið
var að breytingum í FIVE mörgun
ámm síðar, eftir að hætl var að
nota gufuketilinn var hann soðinn í
sundur og fjarlægður. Hafði hann
þá gegnt hlutverki á sjó og landi
miklum sóma. Um fyrirtæki Áma
og Gunnar Marels er það að segja
að þeir tóku lán út á ketilinn þegar
hafist var handa við verkið. Ástþór
á Sóla yfirtók lánið og komu þeir
félagar á sléttu út úr þessu
ævintýri.
Öflugar skipasmíða-
stöðvar í Aberdeen
I Aberdeen hefur um aldaraðir
verið rík skipasmíðahefð. Skipa-
smíðastöðin Hall Russell þar sem
Star of the East var smíðað var
starfrækt allar götur frá 1868 til
1992. Af íslenskum skipum virðast
aðeins þrjú hafa verið smíðuð í
þessari stöð en það voru allt
nýsköpunartogarar. Þau voru rað-
Togarinn Star ofthe East á leið frá Aberdeen til veiða við Islandsstrendur.
nokkura hafna í Englandi.
Greinarhöfundur hefur leitað
nokkuð af áhafnarlista togarans
Star of the East þegar það
strandaði. Þegar þetta er sett á blað
er beðið eftir svari frá Skjalasafni í
Englandi, sem gæti líklega haft
áhafnarlistann.
LH36. Árið 1941 fer svo skipið
„heim“ til Aberdeen til sinna
uppmnalegu eigenda Walker
Steam Trawl Company. Ein-
kennisstafir hafa þá væntanlega
verið A277, þegar það strandaði.
Lfklegt er að skipið hafi einnig í
seinni heimsstyrjöldinni 1939-
1945 verið gert út sem tundur-
duflaslæðari. Hvað sem því líður
þá var skipið komið á veiðar við
Islandsstrendur fljótlega eftir að
ófriðnum lauk.
Togarinn Star of tlie
East
Togarinn var smíðaður árið
1912 í skipasmíðastöðinni Hall,
Russell & Co. í Aberdeen. Skipið
var því 34 ára og komið til ára
sinna er það strandar við Vest-
mannaeyjar árið 1946. Togarinn
hafði átt viðburðaríka ævi. Star of
the East var hleypt af stokkunum
þann 3ja júlí 1912. Shipið fékk
einkennistafina A464 og hafði
smíðanúmer 509 (yard number)
hjá Hall, Russell stöðinni. Skipið
átti systuskip sem var návæmlega
eins og hét Star of the Isle.
Togarinn var smíðaður fyrir
útgerðarfyrirtækið Walker Steam
Trawl Fishing Company Ltd í
Aberdeen. Stjama austursins hafði
verið aðeins tvö ár á veiðum þegar
það, ásamt systurskipi sínu voru
þjóðnýtt árið 1914 sem tundu-
duflaslæðarar í fyrri heimsstyrjöld-
inni. Sem slík voru þau notuð allt
fyrra stríðið. Árið 1921 var Star of
the East selt til Stepney S.F. Co í
Scarborough og fékk þá einkennis-
stafina SH 321. Árið 1924 er
skipið selt til Coop Fishing Society
í sama bæ. Árið 1936 skiptir skipið
aftur um eigendur og lendir nú hjá
TH Scales & Sons Ltd í New-
haven. Þá fær það einkennisstafina
Spilið úir togaranum, þar sem það liggur ífjörunni, er vinsœlt leiktœki
hjá ungviðinu.
Stjaman í austri og spilið í fjörunni