Nýi tíminn - 04.09.1958, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 4. september 1958 — NÝI TlMINN — (3
í>að hefur verið svo margt
rætt og ritað um ameríska
hersetu hér á lándi, svo margt
verið vel.sagt og svo óhrekj-
andi rök færð fram gegn
henni, að ég er hræddur um að
ég hafi þar litlu við að bæta,
sem að gagni mætti koma. Það
hefur ekki verið neinn hörgull
á þveræingunum í því máli.
Gagnrökin hafa aftur á móti
engin verið önnur en hinn al-
máttugi dollar.
En það er samt einn þáttur
þess.a máls, sem mig langar
sérstaklega að gera að um-
talsefni, en það er hlutleysis-
stefnan, og kem ég síðar að
því.
Fátt er manninum eins hug-
stætt og fátt finnst honum
eins eftirsóknarvert og frels-
ið. Óteljandi skarar hafa lát-
ið lífið til að öðlast það, ekki
sjálfum sér til handa eins og
að líkum lætur, heldur með-
bræðrum sínum eða eftirkom-
endum. Frelsið er ef til vill
dýrlegast meðan barizt er fyr-
ir því. Þegar það loksins er
féngið, þá er það ósýnilegt og
óáþreifanlegt ástand og sjálf-
sagður hlutur eins og loftið
sem við öndum að okkur. Þess-
vegna hættir mönnum við að
gleyma því sem mest á ríður:
að gæta þess og geyma eins
og fjöreggið sjálft. Ef til vill
þarf maðurinn að hafa sjálfur
tekið þátt í baráttu fyrir frelsi
fil að geta metið það til fulls
og varðveitt það.
Við sem vorum að alast upp
Um það leyti sem baráttan fyrir
sjálfstæði landsins stóð sem
hæst, en það tel ég að hafi
verið í kringum 1908, við get-
um ekki hugsað okkur að gefa
eftir snefil af því frelsi og
sjálfstæði, sem áunnizt hefur.
Enda sýnir sagan, að með
auknu frelsi og sjálfstæði hef-
ur okkur ævinlega aukizt
sjálfstraust, aukizt ásmegin til
framfara og framkvæmda, við
höfum sem sé sannfærzt um,
að við séum menn með mönn-
u. Við vorum ungir þegar hin-
ar örlagaríku kosningar fóru
fram 1908, og höfðum því lítið
til málanna að leggja, þó okk-
ur sylli móður í barmi.
Menn bregðast ólíkt við vof-
eiflegum atburðum og örlaga-
stundum. Morguninn eftir að
svokallaður Keflavíkursamn-
ingur hafði verið samþykktur
af Alþjngi, mætti ég einum af
vinum mínum á götu í Reykja-
vík. Ég spurði hann ósköp
hversdagslegrar og fávíslegrar
spurningar: Hvað segirðu þá?
Þessi vinur minn hefur aldrei
látið sér bregða við hina vof-
eiflegustu hluti, .aldrei misst
jafnvægið né látið hugfallast
við stríð, örðugleika eða von-
brigði. Mér var vel kunnugt
um þetta, því við höfðum um
mokkurt skeið soltið saman á
listamannabrautum okkar. En
nú sá ég að honum var brugð-
ið, og hann svaraði með meiri
hryggð en þó hann hefði misst
sinn dýrasta ástvin: Hvað er
hægt að segja, þegar búið er
að selja landið manns? — Þessi
vinur minn var Halldór Kiljan
Haxness.
Ég segi ykkur þessa sögu til
að sýna fram á, að það eru
ekki allir sem láta sér í léttu
TÚmi liggja hvernig högum
okkar er komið. En það tjóar
ekki að sýta orðinn hlut, held-
ur riaa ö;1dverður gegn því
illa og berjast fyrir rétti okk-
ar.
Franklin Delano Roosvelt var
án efa einn af merkutu for-
setum, sem Bandarikjaþjóðin
hefur átt í seinnitíðar sögu
sinni. Það var okkar ólán að
hann féll frá einmitt þegar
okkur reið allra mest á, því ég
efast ekki um að hann hefði
staðið við margyfirlýst loforð
sitt: Að allur her skyldi fluttur
burt af landinu undir eins og
stríðinu lyki. En síðan hann
féll frá hafa Bandarikjamenn
verið seinheppnir í vsli sínu á
forsetum, og kastar þó fyrst
ur í landinu, verðum einnig
að taka sökina á okkar herð-
ar, því við höfum látið lítil-
siglda stjórnmálamenn toga
okkur á asnaeyrunum og gef-
ið þeim ítrekað umboð til að
hlunnfara vilja okkar, til að
svíkja íoforð sín, til að svíkja
málstað okkar og ættjarðar-
innar. Þetta er smán sem seint
verður af okkur skafin.
Shakespeare sálugi sagði
einhverntíma: There is some-
thing rotten in the state of
Danmark. En ætli það mætti
ekki snúa ummælum hans upp
á okkar eigið nútíma þjóðfé-
Magnús Á. Árnason
listmálari:
erlendan her í iandi sínu á
friðartímum, að ég hef þegar
engu við að bæta.
Það væri ástæða til að fara
nokkuð út í hagfræðilega hlið
þessa máls, en ég læt þeim það
eftir, sem betur eru að sér í
þeim efnum. Þó er það vitað
mál, að hagsæld hverrar þjóð-
ar byggist á vinnu hennar og
framleiðslu. En þegar talsverð-
ur hundraðshluti af vinnu-
krafti þjóðarinnar er tekinn
frá framleiðslustörfunum og
látinn strita við óarðbæra
vinnu og þó að sú vinna sé
greidd með beinhörðum dollur-
um, þá verða þeir peningar
aldrei annað en eyðslueyrir,
sem hlýtur að hafa truflandi á-
hrif á hagkerfi landsins. Og af
því höfum við sopið seyðið
hin síðari ár.
Þegar ég hitti Sigurð Norð-
dal eftir að hafa lesið bók hans
íslenzk menning, hafði ég orð
á því, að eftir lestur bókarinn-
ar yrði maður hreykinn af að
vera íslendingur. Sigurður
svaraði með sinni venjulegu
hægð: ,,Maður má líka vera
það“. Þetta er orð og að sönnu,
en ekki algild sannindi, því á
hinum siðustu og verstu tím-
um hefur hver aerlegur Islend-
ingur oft orðið að bera kinn-
roða. fyrir framkomu hinna
kvokölluðu stjórnmálaleiðtoga
landsins, ekki sizt í herstöðva-
Við heimtum að fá að iifa
í friði í okkar eigin landi
tólfunum, þegar þeir gera her-
foringja að forseta, því það er
alkunna í öllum hernaðarlönd-
um, að hinir vangefnustu af
sonum yfirstéttanna eru ævin-
lega sendir á herskóla, til ann-
ars eru þeir ekki hæfir. Þessir
menn hafa heldur ekki vílað
fyrir sér að svíkja öll þau há-
tíðlegu loforð, sem þeirra
ágæti fyrirrennari gaf
okkur. En ég saka þá ekki
fyrst og fremst, þvi það er
ekki nema mannlegt að vilja
ota sínum tota og að vilja
sjá hve langt er hægt að kom-
ast, þar sem fyrirstaðan er
veik. En stórmannlegt er það
ekki .af einu voldugasta ríki
veraldar að niðast þannig á
minnsta og varnarlausasta riki
í heimi. En ég ásaka okkar
eigin stjórnmálamenn — ég
segi stjórnmálamenn aðeins
vegna þess, að ég hef aldrei
tamið mér að bölva eða nota
ljótt orðbragð, en þið vitið
hvað ég meina. Ég ásaka þá
menn í ábyrgðarstöðum, sem
svikið hafa ættjörðina með í-
stöðuleysi, undirlægjuhætti,
lagabrotum, eða öðru verra,
sem sé í eiginhagsmunaskyni
eða í flokksþágu. Ég ásaka þá
jafnvel þó þeir hafi gert það af
einfeldni eða í góðri trú eða
af einskærri skammsýni. Það
er hægt að fyrirgefa margt,
en það er aldrei hægt að fyr-
irgefa og' á ekki að fyrirgefa
svik við fósturjörðina, frelsi
hennar, fullveldi og sjálfstæði.
En stjórnmálamennirnir eru
ekki einir í sökinni. Við, þú
og ég, hinir almennu kjósend-
lag hér á landi? Er ekki eitt-
hvað rotið t.d. í stjórnmálalífi
okkar? Ég þarf ekki að svara
þeirri spurningu, þið vitið
svarið eins vel og ég, vitið að'
það er djúptæk spilling í
stjórnmálum okkar, spilling
sem sýkir út frá sér í allar
áttir, spiliing j flokkspólitík-
inni og í vali stjórnmálaleið-
toganna, en til þeirra virðast
veljast hinjr lágkúrulegustu og
treggáfuðustu menn, menn sem
setja flokkshagsmunina ofar
heill og velferð þjóðarinnar. Er
ekki mál til komið að við
hreinsum til í þessum blessuðu
stjórnmálaflokkum okkar og
veljum þá menn til forustu,
sem hægt er að treysta, menn
sem setja ættjörðina ofar öllu?
Hvar eru okkar þjóðarleiðtog-
ar? Hvar eru okkar þingsköi-
ungar? Þeir fyrirfinnast ekki.
Og svo eru það taglhnýtingam-
ir — þeirra vegna held ég að
ætti að gera hvern þann flokk
rækan af Alþingi, sem reynir
að „handjárna" fylgismenn
sína. ,,Handjárn“ í þeirri merk-
ingu er andleg kúgun og skerð-
ing á mannréttindum, Það eru
einkum flokkar, sem kenna sig
við lýðræði, er standa fyrir
þessari ósvinnu. En hvað er
þá orðið um lýðræðið, þegar
fulltrúar þess eru múlbundnir
og fá ekki að velja og hafna
samkvæmt því sem samvlzkan
býður þeim?
Það hefur svo margt verið
sagt um siðferðishlið þessa
hersetumáls, um hættuna fyrir
menningu landsins, um smán-
ina fyrir fullvalda ríki að hafa
málinu, eins og ég hef reynt
að sýna fram á.
En ein er sú stund í lífi
mínu, þegar gaman var að
vera íslendingur og ég hafði
fulla ástæðu til að vera hreyk-
inn af þjóðerni mínu. 1. desem-
ber 1918 var ég vestur á Kyrra-
hafsströnd og þá búinn a"ð vera
nokkra mánuði í listaháskólan-
um Caiifornia Sehool of Fine
Arts í San Francisco. Einn
morguninn um þetta leyti
komu prófessorar skólans hver
á fætur öðrum til mín og
færðu mér þá fregn, að ísland
væri orðið frjálst og fullvalda
ríki. Þeir óskuðu mér allir til
hamingju, ekki með fuliveld-
ið, sem þeim hefur eflaust leg-
ið í léttu rúmi, heldur með yf-
irlýsinguna um ævarandi hlut-
leysi í hernaðaráí/ökum þjóða
í milli, og óskuðu þess um leið
að aðrar þjóðir fetuðu í fót-
spor okkar. Sú yfirlýsing var
heimssögulegur atburður, sem
vakti fögnuð í brjóstum frið-
elskandi manna um gjörvall-
an heim. — En hvernig höfum
við, núverandi kynslóð, farið
með þetta einstæoa framtak
feðra okkar? Höfum vjð enn
ástæðu til að vera hreykn-
ir?
Við erum svo fámenn þjóð,
að ekki kemur til nokkurra
mála að við hervæðumst, ekki
einu sinni til að verja land
okkar (það eru til betri varn-
ir en vopn), enda höfum við
ekki vopn borið til mannvíga
í næstum 500 ár. Af þessum
sökum verður það alveg ó-
skiljanlegt hvernig nokkrum
heilvita manni gat komið til
hugar að ánetja okkur hernað-
arsamtökum þjóða, sem eru
allar gráar fyrir járnum. Eitt
stærsta óheillaskref, sem þessi
þjóð hefur stigið á seinni tím-
um var það, þegar við gengum
í Atlanzhafsbandalagið, og af-
neituðum þar með hinni merku
hlutieysisyfirlýsingu frá 1918.
Svo' er fyrir að þakka að
land okkar er eyja úti í reg-
inhafi. Við höfum því aldrei
þurft að -þola hernaðarlegan
yfirgang næstu nágranna, og
við þá ekki heldur troðið ill-
sakir við nokkrar aðrar þjóðir.
Sjálfstæði okkar glopruðum
við út úr höndum okkar ein-
ungis vegna hins illræmda
þjóðarlastar: Innbyrðis ósam-
komulags. Og ef áfram heldur
eins og nú horfir og séum við
ekki vakandi á verðinum, þá
er hætt við að sagan frá 1264
endur'taki sig.
Margir hafa trúað því vegna
þrenginga þeirra, sem þ.ióð vor
hefur gengið gegnum á um-
liðnum öldum og vegna hnatt-
legu landsins og stöðugrar bar-
áttu landsmanna við náttúru-
öflin, þar sem þeir hafa oftast
komið öflugri en áður út úr
hverri orrahríð, þá hefði þessi
þjóð einhverju sérstöku hlut-
verki að gegna, hlutverki, sem
gæti orðið öðrum þjóðum til
fyrirmyndar. Það er alveg aug-
Ijóst hvað það hlutverk gæti
eða ætti að vera, Ætturn við
stjórnvitringum á að skipa og
fælum stjórn landsins hinum
vitrustu og beztu mönnum, þá
væri hér upplagt tækifæri til
að skapa fyrirmyndarþjóðfélag.
Þjóðin er lítil og heilsteypt að
ytra formi, vel menntuð og
sæmilegum gáfum gsedd. Hér
er ekkert kynþáttavandamál,
ekkert þjóðarbrot útlendra
manna, engar trúarbragðadeil-
ur, engin örbirgð né ofsagróði,
og tungan er ein og sú sama
fyrir allt landið. En hvað er
okkur þá að vanbúnaði?
Okkur eins og öllum öðrum
þjóðum er það lífsnauðsyn að
friður haldist í heiminum. En
er það vænlegt til friðar, að
við gerumst handbendi víg-
óðrar hernaðarklíku? — Árið
1918 var það eins dæmi að
þjóð lýsti yfir ævarandi hlut-
leysi í hernaðarátökum, en
heimskir menn hafa eyðilagt
— um stundarsakir — þau há-
leitu áform. En síðan hafa aðr-
ar þjóðir gengið sömu götu og
við reyndum að þræða 1918,
þjóðir, sem nú njóta virðing-
ar .alls heimsins, og á ég þar
við Sviþjóð, Sviss, Austurríki
og Indland meðal annarra.
Væri það ekki vænlegra til
friðar fyrir okkur, að slást í
för þeirrar glæsilegu fylking-
>ar? Heimurinn skiptist nú að
meira eða minna leyti í tvær
andstæðar fylkingar, með sinn
þursann í hvorri áttinni, austri
og vestri, sem æpa ókvæðis-
orðum hvor að öðrum og láta
ófriðlega. En sem betur fer er
þriðja fylkingin á uppsiglingu,
sem verða mætti það afl, er
haidið gæti þursunum í skefj-
um, og þessi fylking, fylking
hinna hlutlausu þjóða, nýtur
þeirra forréttinda að hafa
stuðning manna í öllum álf-
um heims, í næstum hverju
landi, og jafnvel meðal þeirra
þjóða, sem vígreifastar eru.
Lóð okkar er ef til vi1! l»tt á