Árbók VFÍ - 01.01.1989, Blaðsíða 207

Blönduvirkjun 205
móti fleiri en einnar gerðar, bæði smásprungið og skorið af misgengjum. Línulega fjaðrandi
hegðun er því aðeins nálgun.
Færslumælingarnar gerðu kleift að endurmeta forsendur reiknilíkansins. Ut frá mældum
færslum var reiknaður nýr tjaðurstuðull, E, og nýtt hlutfall láréttra og lóðréttra spenna, k, (2).
Samkvæmt þeim samanburði er sennilegasta gildið á fjaðurstuðli bergmassans E = 9.800 MPa
og stuðlinum k=l,25.
Til að fá gleggri upplýsingar um fjaðurstuðul bergsins réð Landsvirkjun Orkustofnun til að
mæla „dynamískan“ fjaðurstuðul, Edyn, með hljóðhraðamælingum. Samkvæmt mælingum og
túlkun Orkustofnunar er Edyn um 36.000 MPa í heillegu þóleiít lagi, en um 27.000 MPa í karga
og smásprungnu þóleiíti með misgengjum í (7).
Bergið umhverfis stöðvarhúshellinn er að meiri hluta til þóleiít og kargabergslög, en einnig
setberg. Ekki er auðvelt að fullyrða um gildi Edyn fyrir bergmassann í heild út frá fjaður-
stuðlum mismunandi laga. Lægra gildið ætti þó að vera nær lagi.
Hlutfall fjaðurstuðlanna Edyn og E er oft talið vera um 2 - 4. Niðurstöðurnar frá Blöndu
styrkja þær niðurstöður.
Niðurstöður færslumælinganna hafa sýnt að þrátt fyrir að bergið sé mjög brotið, með veikum
kargabergslögum á milli, þá hefur það miklu betri stæðni en ætla mætti ef fylgt er erlendum
viðmiðunarreglum. Þetta byggist fyrst og fremst á því að sprungufletirnir eru bylgjóttir og
brotstyrkur bergsins hár. Styrkur bergsins felst í að það getur staðist háa skerkrafta, en vegna
þess hversu bergið er sprungið þarf það að formbreytast talsvert til að taka upp skerspenn-
urnar. Eins og áður greindi mældist mesta minnkun þvermáls í stöðvarhúshellinum 90 mm,
þ.e. hvor bergveggur þurfti að ganga inn um 45 mm áður en spennujafnvægi náðist á ný.
4.2 Prófanir á bergboltum
Bergboltar eru fyrst og fremst notaðir til styrkingar á berginu en einnig til festingar á bygging-
arhlutum við bergið. Hönnun bergbolta hefur að miklu leyti byggst á reynslutölum, eins og
reyndar hönnun margra annarra þátta í jarðgangagerð.
Þegar búið var að grafa stöðvarhúshellinn við Blöndu niður í gólfhæð vélasalar, hæð 126 m
y.s. voru súlur og bitar fyrir stöðvarhúskranana steyptir og boltaðir í bergið og kranarnir settir
upp. Að því loknu var hellirinn grafinn áfram niður án þess að steypt væri undir súlumar fyrr
en 1 '/2 ári síðar. Alls voru notaðir 320 bergboltar til að yfirfæra álagið á bergið. Hönnunarálag
á hvern bolta samsvarar um 7 tonna togi, og er þá tekið tillit til fulls notálags á kranana.
I heillegu bergi yfirfærist álagið á bergið mjög fljótt innan við bergvegginn. Samkvæmt
prófun sem gerð var í Kvilldal orkuverinu í Noregi, í ósprungnu bergi, var öll togspennan í
bergboltum, sem lagðir voru undir álag að flotmörkum, tekin upp af berginu á fyrstu 35 cm
innan við yfirborð veggjarins (8).
í sprungnu bergi eins og er við Blöndu þarf lengri bolta til að yfirfæra sama álag. Til þess að
geta markvisst ákveðið lengd, stærð og fjölda bergbolta fyrir kranabita og súlur þurfti því sér-
staka prófun við ríkjandi aðstæður.
Prófaðir vom fimm boltar og voru festir þrír streitunemar (strain gauges) á hvern þeirra.
Nemarnir voru festir á boltana á mismunandi stöðum, þannig að alls fengust fimmtán mæli-
staðir. Boltarnir voru úr 25 mm kambstáli, 4 m að lengd. Lagt var á þá hægt vaxandi togálag í
tveggja tonna þrepum. Ekki var álag aukið fyrr en jafnvægi var náð á fyrra þrepi. Allir
boltarnir voru prófaðir að flotmörkum, sem er við rúmlega 20 tonna álag.
Mynd 9 sýnir helstu niðurstöður. Ferlarnir eru meðaltalsferlar fyrir prófanir í þóleiít basalti.
Við 2 tonna álag er spennan í boltanun orðin nærri engin á um 1 m dýpi, en við 20 tonna álag á
rúmlega 2 m dýpi. Þetta miðast við skammtíma jafnvægi (innan við 24 klst.), en vitað er að á