Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2008, Side 90

Peningamál
Aðhald peningastefnu Seðlabanka fslands hefur verið aukið mikið á undanförnum árum
án þess að tekist hafi að koma verðbólgu niður á markmið bankans. Astæður þess eru
margþættar, en tengjast m.a. sveiflum í fasteignaverði og gengi krónunnar. Þótt útlit sé
fyrir að slaki myndist í hagkerfinu fyrr en ella er viðbúið að verðbólgan aukist áfram.
Undanfarin ár hefur vaxtamiðlunarferli Seðlabankans ekki verið sérlega virkt í lengri
enda vaxtarófsins. Vaxandi aðhald peningastefnunnar hefur því ekki skilað tilætluðum
árangri. Fyrir því eru nokkrar ástæður. Óvenjulegt tímabil vaxandi framboðs lausafjár á
heimsvísu frá fyrstu árum aldarinnar olli því að íslenskir bankar höfðu um nokkurt skeið
greiðan aðgang að ódýru fjármagni sem gerði þeim m.a. kleift að hefja kraftmikla sókn
inn á íbúðalánamarkaðinn. Langtímavextir lækkuðu um tæp 20% sem kom af stað mik-
illi hreyfingu á húsnæðismarkaði og ýtti undir einkaneyslu. Mikil samkeppni viðskipta-
bankanna við íbúðalánasjóð á þeim markaði átti sinn þátt í að stöðugar stýrivaxta-
hækkanir Seðlabankans skiluðu sér ekki af fullum krafti í lengri enda vaxtarófsins en frá
haustmánuðum 2004 til miðs árs 2007 hækkuðu stýrivextir um 7,5 prósentustig meðan
vextir á íbúðalánum hækkuðu einungis um tæpt eitt prósentustig. Önnur kerfisbreyting
kom fram haustið 2005 þegar erlendar fjármálastofnanir hófu útgáfu skuldabréfa í
krónum til að hagnast á stýrivaxtahækkunum Seðlabankans. Sú þróun ýtti undir styrk-
ingu krónunnar og það leiddi til aukins innflutnings og einkaneyslu en hækkandi gengi
krónunnar hélt verðlagi innfluttra vara lágu og jók kaupmátt landsmanna erlendis.
Eftir lækkun gengis krónu og hlutabréfa árið 2006 tók hagkerfið að kólna. Frá vor-
mánuðum 2007 snerist þróimin hinsvegar kröftuglega við og ollu því nokkrir sam-
verkandi þættir. Eftir að verð hlutabréfa hækkaði og gengi krónunnar styrktist jókst bjart-
sýni á ný meðal almennings og markaðsaðila sem endumýjaði þrótt hagkerfisins.
Hækkun fasteignaverðs ýtti jafnframt undir verðlagsþrýsting. Þegar uppsveiflan var
hvað mest breyttust forsendur á ný á seinni hluta ársins 2007 en þá fór að bera á auknum
óróleika á mörkuðum í kjölfar undirmálslánavandans í Bandaríkjunum. Vegna
stóraukningar á sölu skuldabréfavafninga þar sem áhættusömum lánum var blandað
saman við betri lán lömuðust millibankaviðskipti með skuldabréf. Áhyggjur af áhrifum
tapaðra útlána á hagnað banka höfðu síðan þau áhrif að lækka verð hlutabréfa þeirra
mikið. Hrun fjárfestingabankans Bear Stems er skýrasta vísbendingin um þá gífurlegu
erfiðleika sem ástandið hefur skapað. Undanfarið hafa líkur á samdrætti í Banda-
ríkjunum og víðar aukist sem hefur ýtt undir óróleika á fjármálamörkuðum. Þrátt fyrir
innspýtingu seðlabanka á lausafé inn á millibankamarkað hefur áhættufælni á fjármála-
mörkuðum verið ráðandi. Því má segja að fjármögnunarleiðir íslensku bankanna hvað
varðar erlent fjármagn hafi svo til lokast og við það hefur aðhald peningamálastefnunnar
á íslandi aukist vemlega. Það varð ljóst þegar Seðlabankinn hækkaði stýrivexti um 45
punkta í nóvember 2007. Áhrifin skiluðu sér fljótt í gegnum allt vaxtarófið, þar með talið
lengri enda þess.
Innlendur fjármálamarkaður
Ólga á alþjóðlegum fjármálamörkuðum hefur dregið verulega úr aðgengi íslenskra
banka að erlendu fjármagni. Þrátt fyrir að gengi krónunnar og hlutabréfa hafi lækkað
mjög mikið frá miðju ári 2007 eru mælingar ekki komnar fram sem staðfesta að tekið sé
að hægja á útlánavexti bankanna að nokkm marki. í febrúar 2008 höfðu heildarútlán
bankanna vaxið um rúmlega 70% frá fyrra ári. Þótt búist sé við að gengið og hlutabréfa-
verð styrkist er reiknað með að verulega dragi úr útlánavexti bankanna sem mun hafa
áhrif á þróun innlendrar eftirspurnar í hagkerfinu.
Eftir óróleika á innlendum fjármálamarkaði á fyrri hluta ársins 2006 tók að draga úr
útlánavexti og fór tólf mánaða útlánavöxtur lægst niður tæp 19% í júní 2007. Á sama tíma
tók aðgangur bankanna að alþjóðlegu fjármagni að batna og á þriðja ársfjórðungi 2007
8 8
Arbók VFl/TFl 2008