Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Blaðsíða 33

TÍMINN FLETTIR SPILUNUM TVISVAR
27
stéttirnar erlendis kunnu lengi glögg rök
fyrir því, að aðall og almúgi ættu ekki að
kjósa til sama þings, — og undir öllum
kringumstæðum ætti hin fámenna aðals-
stétt að hafa völd til jafns við pupulinn.
Ýmislegt annað getur og valdið því, að
kosningarrétturinn verði ójafn. Ef ég man
rétt, var það t. d. um hríð í lögum í Belgíu,
að kvongaðir menn höfðu tvö atkvæði (en
konan náttúrlega ekkert), og annað auka-
atkvæði gátu þeir krækt sér í, ef þeir höfðu
lokið nánara tilteknum prófum.
Loks er hinn þriðji misbrestur, sem get-
ur orðið á jöfnum kosningarrétti, og er þá
komið að því, þar sem skórinn kreppir hjá
fslendingum í dag, — þegar mönnum er
mismunað eftir því, hvar þeir eru búsettir
í landinu. Þetta fyrirbæri er frægt úr þing-
sögu Englendinga á fyrra hluta 19. aldar.
Voru smákjördæmi ýmis, sem eingöngu
lifðu á hefð, sem þau raunar kölluðu „sögu-
legan rétt“, nefnd rotten boroughs, og gekk
þingmennska þar kaupum og sölum. Svo
fór þó að lokum, að almenningsálitið sagði:
slíkt hneyksli skal eytt! — og voru for-
réttindi „rotnu borganna“ afnumin, en
komið á stórum einmenningskjördæmum,
þar sem leitazt er við að ná jafnrétti kjós-
endanna.
T „tilskipun um stiptun sérlegrar ráðgef-
A andi samkomu fyrir ísland, er á að nefn-
ast Alþíng", sem út var gefin hinn 8. marz
1843, segir, að „réttindi til hluttöku í
kosningu alþingismanna bera einungis slík-
um fasteignar haldendum, er annaðhvort
eiga jörð, að minnsta kosti af 10 hundraða
dýrleika, ellegar múr- eður timbur-hús í
Reykjavík eður einhverju öðru landsins
verzlunarplázi, sem með löglegri virðingu
í minnsta lagi hefir verið metið til 1000
ríkisbankadala andvirðis, — ellegar ogsvo
þeim, er af opinberu eður beneficeruðu
gózi halda jörð með lífsfestu [þ. e. hafa
lífstíðar-ábúð á konungs- eða kirkju-jörð]
í minnsta lagi af 20 hundraða dýrleika“.
(Lovsamling for Island, XII. b., bls. 499).
Enn eru talin fleiri skilyrði kosningar-
réttar, svo sem 25 ára aldur, óflekkað
mannorð o. s. frv. — Þess má geta, að svip-
uð ákvæði giltu um kjörgengi (lágmarks-
aldur þó 30 ár). Skall þar hurð nærri hæl-
um, að Jón Sigurðsson væri ekki kjörgeng-
ur, þar eð hann var ekki „fasteignar hald-
andi“. Faðir hans bætti þó úr því með því
að „hann lét honum eftir að skrifa sig fyrir
einni jörðu eða jarðarparti sínum“, eins og
dr. Páll E. Ólason kemst að orði (J. S. II,
bls. 295). Var þó teflt á tæpasta vaðið um
það, hvort gerningur þessi fullnægði
ákvæðum kosningalaganna, sbr. Bréf Jóns
Sigurðssonar (1911), bls. 79.
Það sést af því, sem nú var sagt, að tölu-
vert skorti á það samkvæmt alþingistil-
skipuninni, að kosningarréttur væri al-
mennur, eða að þeirri lýðræðishugsjón,
sem að framan var greind, væri fullnægt
að þessu leyti.
Um kjördæmin er kveðið svo á í til-
skipuninni:
„Hið íslenzka alþing á að samsetjast
af 20 mönnum, er fasteign halda í land-
inu og kjósast þar til á þann í þessari
tilskipun fyrirskrifaða máta, nefnilega
einum fyrir kaupstaðinn Reykjavík og
einum fyrir hverja af landsins 19 sýsl-
um eða lögsagnarumdæmum. Sömuleið-
is viljum Vér tilskilja Oss, eftir kring-
umstæðunum, að nefna allt að 6 meðal
landsins embættismanna, 2 andlega og
4 veraldlega, til meðlima nefndrar sam-
komu.“ (Lovs. f. Isl. XII, bls. 498—499).
Þarna setur konungur strax 6 lóð —
2 andleg og 4 veraldleg — á metaskál-
arnar, til þess að vega upp á móti því, ef
óþarfa uppreisnarandi kynni að leynast
í hópi þessara 20 fulltrúa, sem „fasteign-
ar haldendur11 höfðu kosið. Kjördæmin
eru bundin við lögsagnarumdæmi og ákaf-
lega misjöfn að mannfjölda, svo sem enn
mun verða að vikið í frásögninni hér á eft-
ir.
í þeim heimildum, sem mér eru tiltæk-