Sveitarstjórnarmál - 01.12.1942, Blaðsíða 5

S VEITAIl S T.J ÓRNA R M Á L
27
:ist nð athuga fyrst, hvort það gæti verið
iánað þaðan. Hvergi er þess getið, að um-
rlæmi með þessu nafni hafi verið til í
Noregi fyrr né síðar, en samkvæmt Jo-
hann Fritzner kemur þó orðið hreppur
fyrir hjá Norðmönnum í ekki ólíkri
merkingu og á íslandi, því að í Halling-
dal og enn l'remur í Nordby-sókn á Follö
hefur tii skamms tíma verið sagt um
nokkra han, er standa hver nálægt öðr-
um, að þeir mvnduðu eins konar hrepp
(repp). Orðið hreppur hefur því þekkzt
i Noregi og verið notað í svipaðri merk-
ingu og byggðarhverfi. lTt frá þessari
upplýsingu um notkun og merkingu orðs-
ins „hreppur“ í Noregi er auðvitað ekki
liægt að draga neina ályktun, en sam-
kvannt kenningu Barða Guðmundssonar
hafa vikingar frá Danmörku og Svíþjóð
stofnað nýlendur í Noregi nokkrum
mannsöldrum áður en ísland byggðist,
og hefur mikill fjöldi íslenzku landnáms-
mannanna verið afkomendur þessara vík-
inga. Barði telur, að víkingar þessir hafi
haft þjóðskipulag, se.m að ýmsu leyti var
mjög ólikt þjóðskipulagi Norðmanna. Ef
umdæmi hel'ði verið til í Noregi með
nafninu hreppur, er það mjög ólíklegt,
að við hefðum enga heimild um það, en
hafi slíkt umdæmi einungis verið til
meðal víkinganýlendnanna og hafi svo
horfið, er þær leystust upp og hið gamla
norska skipulag (eða réttara sagt nýtt
skipulag af norskum uppruna og byggt á
norskum venjum) sigraði undir forustu
Haralds hárfagra. En skýringin á því, að
orðið hreppur þekkist í Noregi, er þá
auðvitað sii, að orðið hefur orðið land-
lægt þar, sem víkinganýlendurnar voru,
og verið síðar notað um byggðarhverfi,
sennilega um hverfi, sem upprunalega
hafa verið lík byggðarhverfum víking-
anna. Það liggur í augum uppi, að félags-
lcgt skipulag slíkra nýlendna hefur verið
injög frábrugðið skipulagi bændaþjóðar
eins og Norðmenn voru. Þar hafa allir
lilotið að vera bundnir nánari tengslum
en i liændasamfélagi. T. d. má ætla, að
þeir, sem eftir hafa lifað, hafi orðið að sjá
konum og hörnum þeirra, er féllu í vik-
ingaferðum, farborða, að víkingasamfé-
lagið hafi orðið að sjá öllum meðlimun-
um fyrir framfærslu. Víkinganýlendan
var umkringd óvinum á alla vegu, og
hætturnar voru við hvert fótmál, og hafa
þeir því þurft á geysiiniklum innbyrðis
samtökum að halda. Samfélag þeirra var
myndað undir allt öðrum skilyrðum en
samfélag bændanna. Innan hverrar ný-
lendu má ætla, að ríkt hafi andi sam-
heldni og' bræðralags. I orustunum varð
einstaklingurinn að fórna því dýrmæt-
asta, sem hann átti, lífinu, fyrir heildina,
varð að meta heildina meir en sjálfan
sig'. En rökrétt afleiðing af því er, að
heildin hafði líka miklar skyldur gagn-
vart einstaklingnum.
Islenzku landnámsmennirnir þurflu
ekki síður á samheldni að halda en vík-
inganýlendurnar. Fyrst og fremst var sjo-
ferð til íslands á þeim tímum hin mesta
glæfraför, og þurfti öll skipshöfnin að
slanda sameinuð gegn hinum ægilegu
höfuðskepnum, og svo þegar búið var að
ná lándi, hófst hin harðasta barátta fvrir
tilverunni. Þar eð skipin voru lítil að
burðarmagni, gat hver skipshöfn aðeins
hal’t lítið með sér af matföngum og kvik-
iénaði. Hefur öll skipshöfnin þurft að
hafa eins konar félagsbii, að minnsta
kosti fyrst, á meðan þröngt var í búi.
Það mætti virðast undarlegt, ef reynslan
frá lífsbaráttu landnámsinannanna hefði
ekki sett varanleg spor í þjóðskipulag
þjóðveldistímabilsins. T. d. skylda
hreppsfélagsins að greiða þeim bændum,
er urðu fyrir tjóni á nautgripum eða við
bæjarbruná, skaðabætur, gæti vel átl rót
sina að rekja til líks fyrirkomulags
meðal landnámsmanna, sem í fyrstu auð-
vitað hafa átt sérstaklega fáa nautgripi,
því að nautgripi var erfiðara að flytja
frá útlöndum en sauðfé. Eg sé enga á-
stæðu til að rekja upptök tryggingar-
skyldu hreppsfélaganna til kristinna á-
hrifa, enda eru engin dæmi lil, að út-