Sveitarstjórnarmál - 01.06.2001, Side 35

Menningarmál
161
Gísli Konráðsson fræðimaður var ásamt Jóni
sýslumanni Espólín brautryðjandi um ritun
byggðasögu.
Guðni Jónsson prófessor. Hann er eini
maðurinn sem hlotið hefur doktorsnafnbót
frá Háskóla íslands fyrir byggðasögu.
einnig samtökum um útgáfu héraðssögu 1934 og
gáfu þau út tvö bindi Héraðssögu Borgarfjarðar á
árunum 1935-1939 og hluta hins þriðja. Er röðin
þá komin að þeim samtökum á þessu sviði sem
mikilvirkust hafa verið, Sögufélagi Skagfirðinga.
Það var stofnað 1937 og hóf árið 1939 að gefa út
ritröðina Skagfirsk fræði. Ellefu bindi komu út af
ritröð þessari en Sögufélag Skagfirðinga gaf út
fleiri rit og starfar enn af verulegum krafti þegar
þetta er ritað (2001).
Aðrir landshlutar fylgdu fljótlega í kjölfarið.
Vestfirðingar ætluðu um 1940 að gefa út rit með
landslýsingu og ritgerðum menningarsögulegs
efnis. Þessi áform urðu kveikjan að Barðstrendinga-
bók (1942, ýmsir höfundar), Hornstrendingabók
Þórleifs Bjarnasonar (1943) og Strandamannabók
Péturs Jónssonar frá Stökkum (1947).
Vestfirðingafélagið í Reykjavík gaf út Gróður (á
Vestfjörðum) eftir Steindór Steindórsson (1946) og
Samband vestfirskra átthagafélaga Sýslu- og
sóknalýsingar Vestfjarða I,—II. (1952).
Húnvetningafélagið í Reykjavík var stofnað 1938
og Sögufélagið Húnvetningur sama ár. Þessi félög
efndu til ritraðarinnar Húnavatnsþing og kom fyrsta
bindið út árið 1941, Brandsstaðaannáll. Hér ber
einnig að nefna rit Magnúsar Björnssonar á Syðra-
Hóli. Fyrsta bindi ritraðarinnar Snæfellsnes,
Landnám á Snæfellsnesi eftir Ólaf Lárusson, kom
út árið 1945 en síðan hafa komið út Helgafell eftir
Hermann Pálsson (1967) og Sýslu- og sóknalýsing-
ar (1970). Þingeyingar hófu útgáfu Ritsafns
Þingeyinga árið 1945. Saga Þingeyinga til loka
þjóðveldisaldar eftir Björn Sigfússon var fyrsta
bindi þess (1946) en síðan komu tvö bindi með
landslýsingum og ritið Frá heiði til hafs eftir
Indriða Þórkelsson. Austfirðingafélagið í Reykja-
vík stofnaði sögusjóð sem stóð straum af útgáfu
safnritsins Austurland. Fyrsta bindi þess kom út
árið 1947 en alls urðu bindin sjö. Nokkrir Breið-
dælir gáfu út Breiðdælu 1948 en sú bók er ritgerða-
safn. Eyfirðingarit I kom út 1949, Lýsing
Eyjafjarðar eftir Steindór Steindórsson. Amts-
bókasafnið á Akureyri hóf að gefa út Eyfirðingarit
1968 en það þróaðist siðar i ritröðina Eyfirsk fræði.
Þar hafa meðal annars birst sýslu- og sóknalýsingar
úr Eyjafirði.
Sveitarfélög hafa hin síðari ár gengist fyrir ritun
sögu byggðarlaganna. Flestir hinna fjölmennari
kaupstaða hafa kostað ritun og útgáfu slíkra rita og
nokkur önnur sveitarfélög einnig. Dæmi um þetta
má sjá í skrá yfir byggðasögur frá síðari áratugum
sem birt verður að greinarlokum. Reykjavíkurborg
kostaði einnig útgáfu Safns til sögu Reykjavíkur.
Fyrsta bindi þeirrar ritraðar kom út árið 1968,
Kaupstaður i hálfa öld. Sex bindi hafa komið út af
ritröð þessari, tvö hin fyrstu eru heimildaútgáfa, tvö
næstu ritgerðasöfn og tvö hin síðustu sjálfstæð rit
sagnfræðilegs efnis. Borgin hefur einnig gefið út