Helgafell - 01.09.1944, Blaðsíða 205

BÓKMENNTIR
363
UPPHAF ÍSLENZKRAR LEIKRITUNAR
Steingrímur J. Þorsteinsson: UPPHAF
LEIKRITUNAR Á ÍSLANDI. Hið ísl.
bókmenntafélag. Rvík 1943. 88 bls. —
Eins og segir í formála höfundar, hefur rit-
gerð þessi um upphaf leikritunar á Islandi öllu
fremur verið samin með hliðsjón af íslenzkri
skáldsagnaritun en sem éiginleg leikritasaga.
Þegar dr. Steingrímur var að viða sér efni
til ritgerðar um upphaf skáldsagnagerðar hér
á síðari öldum, urðu leikritin á vegi hans. Aðal-
viðfangsefni sínu gerði hann skil í ritinu um
Jón Thoroddsen og skáldsögur hans, en leikrit-
in rekur hann í tímaröð í þessari ritgerð. Er
þarna getið leikrita allt frá Belíalsþætti til
skólapiltaleikritanna frá 7. tugi aldarinnar sem
leið, og í rauninni numið staðar við Utilegu-
menn Matthíasar. Er verulegur fengur að þess-
ari litlu bók, því að hún tekur stórlega fram
flestu, ef ekki öllu, sem ritað hefur verið frá
bókmenntalegu og sögulegu sjónarmiði um
fyrstu íslenzku leikritin.
Rannsóknir á þessu sviði eru mjög skammt
á veg komnar, og er góðra gjalda vert, er ung-
ur bókmenntafræðingur ræðst í að kanna stigu,
sem fræðimenn hafa sneitt hjá allt til þessa,
að sárfáum undanteknum. Athuganir dr. Stein-
gríms eru því fæstar byggðar á fyrri rannsókn-
um, nema þá um eitt og annað, sem frekar
verður að teljast leiksögulegs eðlis en bók-
menntalegs. Að vísu verður það að segjast eins
og það er, að ekki er hulan yfir fyrstu leik-
listarviðleitninni hér á landi minni en yfir fyrsta
vísi til leikritunar, og hvelfist þar að sönnu sami
næturhiminn yfir. Ganga langflestir út frá því
sem gefnu, að fyrstu íslenzku leikritin verði
til fyrir erlend áhrif, og íslenzka leiklist verði
að rekja til sýninga skólapilta í Hólavallar-
skóla snemma á síðasta tugi 18. aldar. Dr.
Steingrímur rekur nokkuð lengra fram, eins og
á var drepið, þar sem hann telur Belíalsþátt
fyrst leikrita, en alveg einangraðan: ,,hefur
(þátturinn) engin áhrif á þróun íslenzkrar leik-
ritagerðar“. Þessi fullyrðing þykir mér nokkuð
til lýta og minna á sams konar staðhæfingar
Kíichlers og Poestions um Sperðil, leikrit Snorra
Björnssonar á Húsafelli, sem þeir höfðu þó ekki
lesið.
Mjög er líklegt, að Belíalsþáttur sé þýddur í
öðrum hvorum skólanum, sennilega Skálholts-
skóla, þar sem ,,leikrit“ af þessari gerð voru
höfð til kennslu í stílum á 16. öld og í byrjun
17. aldar. Eins er skylt að geta þess, að ég hef
áður tímasett Belíalsþátt nokkuð seint, frá
síðari hluta 17. aldar, og dr. Steingrímur getur
þess. En þátturinn mun sanni nær vera þýdd-
ur áður en verulegra áhrifa gætir frá biblíu-
þýðingu Þorláks biskups. Biblíutilvitnanir í þætt-
inum eru allajafna nær eldri þýðingunni (Guð-
brandsbiblíu) en hinni yngri, og mætti því
tímasetja íslenzku þýðinguna um eða rétt eftir
1637.
Það er rétt, svo langt sem það nær, að rekja
upptök íslenzkrar leikritunar til ,,herranætur-
halds“ skólapilta í Skálholtsskóla, eins og dr.
Steingrímur gerir og aðrir á undan honum. En
það er hægt að sanna, að ,,leiksvið“ fyrir
herranæturleikina var til í Skálholti haustið 1779,
eins og teikning skólapilts, Brynjólfs Gislasonar
jrá Heydölum, sýnir. (Sjá Sigfús Blöndal og Sig.
Sigtryggsson: Myndir úr menningarsögu Íslands
á liðnum öldum. 63. mynd). Einnig er hægt að
leggja fram ,,texta“ að nokkrum hluta herra-
næturleikritsins ,,Skraparotsprédikun“, hinn
elzta um 1740—50. (Sjá Blöndu. VII. bindi).
Þótt freistandi sé að nema hér staðar og segja :
hér eru upptök íslenzkrar leiklistar, þá er það
ekki hægt. Maður hefur orð Þorsteins Péturs-
sonar, prófasts á Staðarbakka, fyrir því, að í
hans skólatíð, 1730—34, höfðu skólapiltar tek-
ið upp ,,pápiska“ siði með ljósagangi í skól-
anum á jólum og hégómlegum leikjum. (Ævi-
saga síra Þ. P. og Manducus eða Leikafæla, í
hdr. á Lbs., samið 1757). Finnur Jónsson bisk-
up nefnir þetta líka. (Sjá Jón Helgason: Hann-
es Finnsson).
Ef þessir ,,pápisku“ siðir hafa verið eitthvað
skyldir ,,festum stultorum“ eða skólapiltaærsl-
um á tilteknum tyllidögum (sbr. ,,sukk“ skóla-
pilta í kirkju á Völlum í Sögu Lárentíusar bisk-
ups), þá opnast hér sýn til frumstigs leiklistar-
innar hér á landi, jafn ævagamals og með
hverri annarri menningarþjóð. Þetta sjónarmið
er vel þess vert, að því sé fylgt við rannsókn
á upptökum leiklistarinnar með þjóð vorri, því
að lítið sýnist unnið við að halda því fram að
ófyrirsynju, að við höfum apað sjónleikjahald
eftir Dönum, eins og oftast kveður við um leik-
listina hér á landi.
Hér hefur verið eytt mestu rúmi undir at-
hugasemdir um fyrsta stig leikritunar og fyrstu