Morgunblaðið - 20.11.2012, Blaðsíða 4

BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
„Auðvitað eru sumir í slæmri stöðu og
skulda mikið og nota innlánin til þess
að halda sér á floti og greiða niður lán.
Einhver hluti hópsins notar innlán
hins vegar til að fjármagna neyslu,“
segir Gústaf Steingrímsson, sérfræð-
ingur hjá hagfræðideild Landsbank-
ans, um samband rýrnandi innlána
heimila og neyslu síðustu ára.
Eins og sýnt er á grafinu hér til
hliðar rýrnaði innlánastaða heimila
um 30 milljarða króna á tímabilinu frá
janúar til september á þessu ári og er
hún nú um 100 milljörðum króna
minni en í janúar 2011.
Gústaf víkur að séreignasparnaði
en í september námu úttektir af hon-
um um 75 milljörðum frá mars 2009.
„Það er athyglisvert að milli áranna
2009 og 2010 stendur einkaneyslan í
stað en ráðstöfunartekjur heimilanna
lækka um 15% en með þeim tekjum
er úttekt á séreignasparnaði.
Það er líklegt að mismunurinn hafi
verið fjármagnaður að hluta með út-
tekt innlána. Það er ljóst að vöxturinn
frá hruni hefur að einhverju leyti ver-
ið fjármagnaður með tekjum sem er
ekki hægt að gefa sér að verði til stað-
ar til lengri tíma litið, eins og til dæm-
is úttekt á séreignasparnaði … Eftir
hrunið jókst sparnaðarhneigð á ný en
síðan hafa innlán aftur dregist sam-
an,“ segir Gústaf.
Erfitt að greiða niður skuldir
Ásgeir Jónsson, hagfræðingur hjá
Gamma, telur það áhyggjuefni að fólk
sem skuldar mikið leggi lítið fyrir.
„Hin unga millistétt fór hlutfalls-
lega illa út úr gengisfalli krónunnar,
verðbólguskellinum 2008-2009 og
þriðjungslækkun kaupmáttar sem
fylgdi í kjölfarið, einkum barnafólk á
þrítugs- og fertugsaldri sem hafði ný-
lega skuldsett sig vegna íbúðakaupa.
Þessi aldurshópur þarf nú að reka
stórt heimili með mun hærri tilkostn-
aði, standa straum af þyngri skulda-
byrði og hefur auk þess farið fremur
illa út úr þeim skattbreytingum sem
hafa orðið frá 2008.
En hækkun jaðarskatta með nýjum
tekjuþrepum hefur einmitt bitnað
mjög illa á þeim hópum sem hafa ætl-
að að „vinna sig út úr skuldunum“
með aukinni vinnu, eins og það er orð-
að. Ég held að það sé ákaflega erfitt
fyrir marga í þessum hópi að láta enda
ná saman miðað við þau lífskjör sem
fólk hefur vanist.
Hin unga millistétt virðist hafa
brugðist við lægri ráðstöfunartekjum
með því að ganga á sparnað, s.s. með
því að taka út viðbótarlífeyrissparnað
á árunum 2009-2010 og mögulega nú
með yfirdráttarlánum.“
Reyna að halda sömu neyslu
Ásgeir segir það dæmigerð við-
brögð hjá fólki að reyna að viðhalda
stöðugleika í neyslu yfir lengri tíma.
„Í hagfræði er talað um kenninguna
um varanlegar tekjur. Samkvæmt
henni bregst fólk við tekjumissi sem
það álítur tímabundinn með því að
ganga á sparnað og heldur neyslu
stöðugri. Svo virðist að mjög margir
hafi tekið áfallinu 2008 sem tíma-
bundnu. Úttektir úr séreignasparnaði
auk hækkunar yfirdráttar vitna um
það. Heimilin virðast síðan reyna að
þybbast við að reka tvo bíla, svo dæmi
sé tekið. Nú eru liðin 4 ár. Kaupmátt-
ur hefur að vísu aftur byrjað að vaxa
en það er samt töluvert langt í land að
ná aftur sama stigi og var fyrir 2008
og eignastaða þessa unga fólks á enn
lengra í land að ná bata,“ segir Ásgeir.
Varasjóðir heimilanna rýrna
 Íslensk heimili áttu tæplega 901 milljarð í innlánum í janúar 2009  Áttu 604 milljarða í september
 Úttektir á sparnaði hafa haldið uppi neyslustiginu  Ungt millistéttarfólk hefur lítið borð fyrir báru
Bankakerfi - Innlán innlánsstofnana
Innlán (milljónir króna) Á verðlagi í september 2012 (í milljónum kr. á föstu verðlagi)
Innlán til heimila Á verðlagi í september 2012 (í milljónum kr. á föstu verðlagi)
Heimild: Seðlabanki Íslands. Núvirt út frá breytingum á vísitölu neysluverðs. Útreikningur er blaðamanns.
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
Jan.
2007
1.
21
4.
10
5
1.
81
7.7
46
Sept.
2007
2.
33
1.
91
9 3
.3
67
.6
72
Jan.
2008
2.
55
4.
62
8 3
.6
16
.1
15
Sept.
2008
3.
12
4.
48
5 3.
95
7.
35
1
Jan.
2009
1.
65
9.
46
2
1.
98
0.
64
8
Sept.
2009
1.
73
1.
95
4
1.
97
9.
65
9
Jan.
2010
1.
65
4.
57
2
1.
85
3.
0
46
Sept.
2010
1.
52
0.
57
8
1.
67
5.
73
9
Jan.
2011
1.
45
3.
78
0
1.
59
8.
59
8
Sept.
2011
1.
59
4.
83
2
1.
66
2.
65
3
Jan.
2012
1.
58
7.
58
1
1.
63
8.
84
6
Sept.
2012
1.
52
7.
12
9M
ill
ja
rð
ar
kr
.
62
4.
91
1
70
7.
39
0
75
2.
99
9
83
8.
0
25
90
0.
82
8
88
2.
0
95
82
5.
0
03
73
9.
80
8
70
1.
48
1
65
6.
41
7
63
3.
54
0
60
3.
57
7
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Verslun við Laugaveg Íslensk heimili hafa gengið á sparnað sinn eftir efnahagshrunið. Upphæðirnar eru háar.
Gústaf
Steingrímsson
Ásgeir
Jónsson
4 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. NÓVEMBER 2012
Heimir Snær Guðmundsson
heimirs@mbl.is
„Mér finnst þetta vera mjög svört
skýrsla og lýsa í raun mjög alvar-
legu ástandi innan lögreglunnar.
Fyrst af öllu staðfestir hún að
skorið hefur ver-
ið mjög ótæpi-
lega niður hjá
lögreglunni á síð-
ustu árum eða
um tæpa þrjá
milljarða,“ segir
Jón Gunnarsson,
þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins.
Í fyrirspurnar-
tíma á Alþingi í
gær ræddu þeir
Jón og Ögmundur Jónasson innan-
ríkisráðherra um skýrslu innanrík-
isráðuneytisins um stöðu lögregl-
unnar. Í skýrslunni kemur m.a.
fram að brýnt sé að huga að grunn-
þáttum í starfi lögreglunnar, bæði
fjárveitingum, fjölda lögreglu-
manna og nauðsynlegum búnaði.
Þá kemur fram að dregið hafi úr
þjálfun lögreglumanna og að fækk-
un þeirra hafi áhrif á öryggi í
starfi.
„Þjálfunar- og búnaðarmál virð-
ast í miklum ólestri. Fækkun lög-
reglumanna ógnar ekki aðeins ör-
yggi borgaranna heldur einnig
lögreglumanna,“ segir Jón. Í
skýrslunni segir að lögregla sé
ófær um að takast á við viðamikil
verkefni eins og viðbrögð við
hryðjuverkaógn, aðgerðir gegn
skipulagðri glæpastarsemi og auk-
inn þunga í landamæravörslu.
„Tækja- og búnaðarmál virðast
vera í miklum ólestri og það er
hreinlega sagt í skýrslunni að lög-
reglan sé ekki í stakk búin til að
verjast alvarlegum glæpum eða
ógnunum sökum lélegs búnaðar,“
segir Jón en í kafla skýrslunnar
sem fjallar um tækja- og búnaðar-
mál segir að viðbúnaðargeta lög-
reglunnar sé óviðunandi varðandi
fyrstu viðbrögð við alvarlegum ógn-
unum og vegna öryggis ríkisins.
Röng forgangsröðun
Hann gagnrýnir forgangsröðun
núverandi ríkisstjórnar og bendir í
því sambandi á nýkynnta fjárfest-
ingaáætlun.
„Mér finnst áherslurnar kolrang-
ar. Það er alveg ljóst að þingið mun
þurfa að bregðast við þessu í fjár-
lagagerðinni. Ég hef gagnrýnt nið-
urskurð á framlögum til löggæsl-
unnar og einnig til heilbrigðismála,
þá sérstaklega í tengslum við
tækjabúnað á spítölum. Við verð-
um að forgangsraða í þágu
þessara brýnu mála sem
snúa að öryggi borgaranna
og heilbrigðisþjónustu,“
segir Jón og leggur áherslu
á nauðsyn þess að fjölga lög-
reglumönnum. Ekki sé
hægt að búa við nú-
verandi öryggisstig
sem að hans mati
hefur hlotist af
fækkun lögreglu-
manna.
Huga þarf að grunnþáttum
Vopn og varnarbúnaður lögreglunnar
Heimild: Stöðuskýrsla Innanríkisráðuneytisins
Varnarúði
- stórir brúsar-
Stórar kylfur
Gasgrímur
Skildir
Skotskýlinga-
hjálmar
Óeirðabúningar
Öryggisvesti
Skotvesti
47
162
132
122
153
126
180
99
Önnur vopn
Haglabyssur
Sjálfvirk vopn
Rifflar
Skammbyssur 254
50
48
60
37
 Fjölga þarf lögreglumönnum og auka fjárveitingar  Þingmaður gagnrýnir
forgangsröðun ríkisstjórnar  Segir þingið þurfa að bregðast við í fjárlagagerð
„Þetta er skýrsla sem endur-
speglar svart ástand í efnhags-
málum undangengin ár. Ég hef
bent á það að árið 2008, eftir
hrun, var halli ríkissjóðs 216
milljarðar, árið eftir var hann
139 milljarðar og nú erum við að
reyna að komast undir núllið.
Þessum árangri höfum við náð
með nokkrum skattahækkunum
og með niðurskurði sem m.a.
hefur bitnað á lögreglunni,“
segir Ögmundur Jónasson inn-
anríkisráðherra og minnir á að
síðustu tvö ár hafi 100 millj-
ónum verið varið til að takast á
við skipulagða brotastarfsemi.
Hann segir ekki vafa á því að
efla þurfi lögregluna og það
verði gert en hinsvegar þurfi að
koma í ljós hve hratt sú efling
geti orðið. „Ég heyri að fjár-
laganefnd er að íhuga að auka
fjárveitingar til löggæslu í
ljósi þeirrar stöðu sem nú er
uppi. Það eru margskonar
sjónarmið uppi, verið er að
reyna að ná jafnvægi í ríkis-
fjármálum og það ræður
för að nokkru leyti.
En hins vegar þarf
að gæta jafnvægis í
þessum málum,“
segir Ögmundur.
Endurspeglar
efnahags-
ástandið
INNANRÍKISRÁÐHERRA
Ögmundur
Jónasson
Jón
Gunnarsson