Málfríður - 15.03.2005, Page 9
MÁLFRÍÐUR 9
á fremur rætur sínar að rekja til hinnar fögru eða
óblíðu náttúru. Í dæmunum sem ég gaf um málsnið
mjög óformlegs mál er t.d. orðið pattes, „loppur“,
sem er þá notað í stað pieds eða „fóta“. Annað sem
einkennir orðaforða óformlegs og mjög óformlegs
máls eru styttingar á orðum (professeur verður prof)
eða að atkvæðum er skipt út fyrir önnur ( cinéma
verður cinoche) Til eru sérstök viðskeyti sem til heyra
beinlínis þessum málsniðum, t.a.m. –oche, -ard (con
> connard), -os (í lýsingarorðum: tranquille > tranq-
uillos). Einnig eru einsatkvæðisorð tvöfölduð (folle
> fofolle) eða að fyrsta atkvæði orða er tekið út og
tvöfaldað og orðið notað í þeirri mynd (communiste
> coco). Þannig eiga sér stað leikir með orð sem gera
málið oft þjálla og gefa því léttara yfirbragð. Ekki
má gleyma að mörg orð sem tilheyra mjög óform-
legu málsniði, og jafnvel óformlegu, eiga upptök sín
í slangri eða argot sem upphaflega var tungumál
glæpamanna sem þeir notuðu til að aðrir, sérstak-
lega lögreglan, skildu þá ekki. Annað sem einkenn-
ir mjög óformlegt málsnið eru orðaleikir (nefndir
stundum argot à clé eða „lykilslangur“), eins og t.d.
verlan sem felst í því að endaskipta atkvæðum þann-
ig að síðasta atkvæðið er sett fyrst, svo næstasíðasta,
o.s.frv. Sum þessara orða sjást jafnvel í rituðu máli
en þá er tengingin ekki alltaf svo augljós því leik-
urinn lýtur að hinu talaða máli, að hljóðunum en
ekki stöfunum. Þannig varð l’invers að verlan, femme
að meuf og arabe að beur. Hér eru augljósari dæmi:
placard verður carpla og feu verður euf. Margt ungt fólk
er mjög leikið í þessari ummyndun og getur haldið
uppi heilum samræðum á verlan þannig að sá sem
ekki er jafnleikinn í þessu skilur alls ekki neitt. Að
lokum má ekki gleyma að áberandi einkenni mjög
óformlegs máls eru tökuorð úr öðrum tungumálum,
sérstaklega ensku en einnig arabísku, eins og hin
þekktu dæmi toubib (læknir) og bled (þorp) bera vitni
um.
Málsnið óformlegs og mjög óformlegs mál eru
notuð af þekktum rithöfundum í bókmenntum. Þá
er yfirleitt um að ræða samtöl persóna og notkun
þessara málsniða gefur samtölunum raunverulegt
yfirbragð. Lengi framan af lögðu rithöfundar þessi
orð í munn persóna sem áttu að tilheyra sérstökum
þjóðfélagshópum og má þar nefna hermanninn
Ferdinand í Voyage au bout de la nuit eftir L.F. Céline
(1932) og hinar lágt settu persónur R. Queneau í bók-
inni Zazie dans le métro (1959). Þessar bækur teljast til
frægra bókmenntaverka í dag en þegar þær komu
út á sínum tíma vöktu þær umtal og hneykslan
margra sem töldu að óformlegt/mjög óformlegt mál
ætti ekki heima í bókmenntum. Það slær fólk hins
vegar ekki lengur að sjá þessi málsnið í bókmennt-
um; það er hluti af sameiginlegum menningarheimi
Frakka og má nefna sem dæmi Michel í skáldsög-
unni Platforme (Áform) eftir Houellebecq. Michel er
ágætlega menntaður maður sem starfar í mennta-
málaráðuneyti Frakklands og ekki kemur á óvart
þótt hann og aðrar sögupersónur, vel menntaðar og
í góðum stöðum, noti orðaforða sem tilheyrir mál-
sniði mjög óformlegs máls. Lítum á brot úr sögunni
þar sem viðskiptafræðingurinn Jean-Yves hugsar:
„Seul il serait mieux, il pourrait essayer de refaire
sa vie, c’est-à-dire, plus ou moins, de retrouver une
autre nana. Plombée avec deux gosses, elle aurait
plus de mal, la garce.“
Undirstrikuðu orðin eru orð sem eru sérstak-
lega merkt í orðabókinni Petit Robert. Þau leggja
áherslu á fyrirlitningu Jean-Yves á konunni sinni.
Nana (runnið frá sérnafninu Anna) telst til mjög
óformlegs máls (populaire) og hefur fengið merking-
una maîtresse (ástkona) og enn almennari merkingu
femme (kona). Gosse (birtist fyrst í lok 18. aldar en
uppruni þess er ekki kunnur) telst til óformlegs og
mjög óformlegs málsniðs (familier et populaire) og er
þýtt sem enfant (barn). Garce er kvenkynsmynd af
gars (garçon, strákur) sem er merkt sem óformlegt
mál (familier). Garce hefur líka aukamerkinguna fille
de mauvaise vie (hóra) og telst þá til sóðalegs máls
(vulgaire).
Hið mjög óformlega mál takmarkast ekki lengur
við ákveðna þjóðfélagshópa heldur er það hluti af
daglegum samskiptum allflestra Frakka. Að mínu
mati er því ástæðulaust að forðast þetta málsnið í
frönskukennslu; um leið og tök eru á skal kynna
það til sögunnar. Stuðning fyrir þessari skoðun
minni má víða finna stað í kennslufræðiritum sem
fjalla um kennslu frönsku sem erlends máls. Sophie
Moirand, sem er virt fræðikona og kennari við
Sorbonne Nouvelle í París, lýsti þeirri skoðun sinni
fyrir tæpum 15 árum að spurningin væri ekki lengur
hvort það ætti að kenna óformlegt eða mjög óform-
legt mál heldur hvernig ætti að kenna það. Og
málvísindakonan Mireille Darot sagði eftirfarandi í
viðtali við tímarit alþjóðasambands frönskukennara
(Le français dans le monde): „Hver hefur ekki heyrt
nemanda segja frá, í hálfkæringi, fyrstu vonbrigðum
sínum við komuna til Frakklands þegar hann upp-
götvaði að sú franska sem innfæddir töluðu sam-
svaraði ekki alltaf því sem hann hafði lært í kennslu-
stundum?“. Það að skilja og jafnvel geta talað að ein-
hverju marki óformlega og mjög óformlega frönsku
er ekki einungis spurning um að geta skilið aðra eða
tjáð sig; að baki þessara málsniða liggur mikilvæg-
ur hluti sameiginlegs menningarheims Frakka sem
opnast smám saman þeim nemendum sem þekkja