Fréttablaðið - 18.10.2014, Blaðsíða 18

18. október 2014 LAUGARDAGUR| SKOÐUN | 18
Þrep virðisaukaskatts hér-
lendis eru þrjú talsins,
það er 0%, 7% og 25,5%,
en það síðastnefnda er hið
almenna virðisaukaskatts-
þrep. Bækur og annað ritað
mál eru í svokölluðu lægra
þrepi sem er 7%. Hins
vegar er margvísleg starf-
semi undanþegin virðis-
aukaskatti og er þannig
í 0% þrepi. Þetta er til að
mynda starfsemi eins og
heilbrigðisþjónusta, rekstur skóla
og safna, íþróttastarfsemi, póst-
þjónusta, vátryggingar, bankaþjón-
usta, ferðaskrifstofur, útfarar- og
prestsþjónusta og sala laxveiði-
leyfa. Vissulega er hægt að hafa
ólíkar skoðanir á því hvort einmitt
þessi starfsemi skuli undanþegin
virðisaukaskatti en ekki önnur.
Í 7% virðisaukaskattsþrepi er
til dæmis leiga gistirýmis, afnota-
gjöld útvarps, tímarit, blöð og
bækur, heitt vatn, rafmagn, mat-
vara, geisladiskar, smokkar og
bleyjur. Líklega geta skoð-
anir einnig verið skipt-
ar um þessa upptalningu.
Rök almannavaldsins
fyrir lægri skattlagningu
eru þau að opinberir aðilar
vilji styðja við viðkomandi
starfsemi. Skattkerfið er
með nokkuð af slíkum und-
anþágum og þó oft sé sagt
að undanþágur séu ekki af
því góða í skattkerfi vegna
hættu á undanskotum og
erfiðara eftirliti þá felast í slíku
stjórnmálalegar áherslur, ekki
aðeins hérlendis heldur ekki hvað
síst erlendis.
Lítill eða enginn skattur
Reyndar er það ekki undantekn-
ing heldur regla meðal þjóða heims
að hafa bækur í lægra skattþrepi.
Langflestar þjóðir hafa lægri virð-
isaukaskatt á bókum en almennt er í
viðkomandi löndum. Yfir 90% landa
í nýrri fjölþjóðlegri könnun, sem
náði til 51 lands, skattleggja bækur
í lægra skattþrepi en almennt er.
Einungis fjögur lönd, Síle, Búlgaría,
Danmörk og Gvatemala, skattleggja
bækur í almennu þrepi en 47 lönd
skattleggja bækur í lægra þrepi.
Hérlendis er eitt hæsta almenna
skattþrep virðisaukaskatts, eða
25,5%. Prentaðar bækur eru hér í
7% þrepi sem er álíka og í mörgum
öðrum löndum. Af 34 Evrópuþjóð-
um er enginn virðisaukaskattur
lagður á prentaðar bækur í fjórum
löndum, það er í Bretlandi, Írlandi,
Noregi og Úkraínu; tvö lönd eru
með bækur í almennu þrepi en hin
28 löndin eru með lægra þrep fyrir
prentaðar bækur. Öðru máli gegn-
ir um rafbækur. Þar eru flest lönd-
in, eða átján talsins, með almennt
virðisaukaskattþrep, fjórtán lönd,
þar á meðal Ísland, eru með lægra
þrep og tvö lönd, Noregur og Úkr-
aína, leggja engan virðisaukaskatt
á rafbækur.
Afnemum virðisaukaskattinn
Langflest ríki Evrópu beita virðis-
aukaskattskerfinu til að efla bóka-
útgáfu og bókalestur í löndum
sínum og stendur það Íslendingum
nærri að gera slíkt hið sama. Nú
á að lækka almenna þrepið í 24%
en hækka lægra þrepið í 12% og
þar með hækka skattlagningu á
bækur. Rökrétt væri að feta í fót-
spor þeirra landa sem leggja ekki
virðisaukaskatt á bækur en það
væru skýr skilaboð um forgangs-
röðun í þágu bókarinnar.
Það þarf að auka lestur og les-
skilning, sérstaklega meðal ung-
menna, og það er óumdeilanlegt.
Mikilvægt er því að láta vaskinn
ekki verða óbreyttan á bókum,
blöðum og tímaritum heldur fella
hann niður. Íslendingar gefa mikið
út af bókum og lesa mikið miðað
við aðrar þjóðir enda köllum við
okkur bókaþjóðina á tyllidögum.
Því viljum við halda og þess vegna
á að efla allt sem viðkemur skrif-
um, lestri og útgáfu.
Höfundur hefur rannsakað þessi
mál og væntanleg er á næstunni
bók eftir hann um hagræn áhrif
ritlistar. Þau eru mikil og framlag
ritlistar til landsframleiðslu og lífs-
kjara er umtalsvert. Þessi tillaga
um að fella niður virðisaukaskatt á
bókum, blöðum og tímaritum leiðir
ekki til aukinna útgjalda fyrir rík-
issjóð þar sem aukning á umsvif-
um ritlistar hefur innan tiltölulega
skamms tíma í för með sér aukna
verðmætasköpun sem skilar sér í
betri lífskjörum og þar með aukn-
um tekjum fyrir opinbera aðila í
framtíðinni.
Áhrif ritlistar koma ekki síst
fram í mikilvægi hennar fyrir
menningu þjóðarinnar og sem hluti
af menningararfi okkar eru þau
gríðarleg. Reyndar er ritlist ein af
forsendum fyrir tilvist Íslendinga
sem sjálfstæðrar þjóðar.
Afnema á virðisaukaskatt á bókum
Eitt af því fáa sem stór
hluti stjórnmálamanna hér
á landi hefur getað sam-
einast um á síðustu árum
er að skerða framhalds-
skólanám um eitt ár. Sama
er uppi á teningnum innan
„atvinnulífsins“. Þeir sem
eru á þessari skoðun eru
ekki eyland, svipaðar hug-
myndir hafa komið upp
erlendis og í Þýskalandi
var fyrir nokkrum árum
gripið til aðgerða af svip-
uðu tagi. Þar var nám til
stúdentsprófs víða stytt um eitt
ár, niðurstaðan er hið svonefnda
Turbo-Abi. Hér er þó rétt að slá
þann varnagla að skipulagning
náms í Þýskalandi er með
talsvert öðrum hætti en
hér á landi þannig að stytt-
ingin var í raun umtalsvert
minni en sú sem stefnt er
að hér og síðast en ekki
síst þá tóku sum sam-
bandsríkin þetta fyrir-
komulag ekki upp og önnur
buðu upp á valfrelsi þótt
mikil stemning væri yfir-
leitt fyrir breytingunni.
Nú er hins vegar komið
annað hljóð í strokkinn í
Þýskalandi og er mörg-
um hætt að lítast á blikuna. Því
er haldið fram að túrbóprófið búi
nemendur ekki nægilega vel undir
háskólanám og yfirferðin sé allt of
hröð. Gagnrýni af þessu tagi hefur
komið bæði frá háskólamönnum
og almenningi og skoðanakönnun
í fjórum fylkjum í Norður-Þýska-
landi sýnir að um 80% kjósenda
vilja hverfa aftur til gamla stúd-
entsprófsins. Og stjórnmálamenn
leggja við hlustir. Í a.m.k. tveim-
ur fylkjum Þýskalands, Bæjara-
landi og Hessen, eru þeir í fúlustu
alvöru farnir að ræða um að lengja
námið aftur um eitt ár. Annars
staðar, svo sem í Hamborg, hefur
verið reynt að knýja á um breyt-
ingar með undirskriftum en það
hefur ekki tekist enn og í Slés-
vík-Holstein er slík undirskrifta-
söfnun í gangi þegar þessi orð eru
skrifuð.
Lausnin er sveigjanleiki
Helstu rök þeirra sem ekki vilja
breyta eru þau að verra sé að
umsteypa skólakerfinu á nokkurra
ára fresti en að vera með gallað
kerfi, nokkuð sem íslenskir stjórn-
málamenn mættu leiða hugann að.
Lausnin sem ýmsir þykjast sjá er að
bjóða upp á sveigjanleika, nemend-
ur geti hvort heldur þeir vilja tekið
túrbóprófið eða hefðbundið nám.
Með því að skera niður nám
til stúdentsprófs um eitt ár telur
menntamálaráðherra sig vera að
laga íslenska menntakerfið að því
sem gengur og gerist í nágranna-
löndum okkar. Ef það er í raun
markmiðið er þá ekki skynsamlegt
að kanna hvað sé raunverulega á
seyði í menntamálum þeirra landa
sem við viljum bera okkur saman
við og læra af því sem þau eru að
gera, bæði því sem vel er gert og
ekki síður af mistökunum.
Þeim sem vilja kynna sér málið
nánar er bent á eftirfarandi slóðir:
http://g9jetzt.de>g9jetzt.de.
http://www.spiegel.de/
schulspiegel/wissen/g9-ini-
tiative-in-hamburg-schei-
tert-abitur-am-gymnasium-weiter-
nach-acht-jahren-a-996218.html
Enginn veit hvað átt hefur …
Ríkir eru Norðmenn en
olían, sem færði þeim
auðinn, mun ekki endast
að eilífu. Núverandi spár
segja að eftir 53 ár horfi
þeir fram á olíuþurrð.
Hvað tekur þá við? Ekki
er víst að allir Norðmenn
hafi af því áhyggjur því
þeir kunna að eiga val,
þ.e. kjarnorku eða notkun
þóríns til orkuframleiðslu.
Kjarnorkuver nota úran en
unnið er að beislun þóríns í sama
tilgangi, sem telst nær hættu-
laust samanborið við úran. Norð-
menn eru einna lengst komnir
í orkurannsóknum á þórín (e.
thorium). Þeir eru engir nýgræð-
ingar þegar kemur að þórín því
frumefnið fannst fyrst í Noregi
1828. Norðmenn hafa lengi rann-
sakað geislavirkni í Halden við
Ósló og búa yfir mikilli
þekkingu á því sviði. Sér-
staða þeirra er að geta
fjármagnað rannsóknir
sem nauðsynlegar eru til
að hanna þórínkjarnorku-
ver og hefur ríkið þegar
veitt fé til rannsókna á
þessu sviði, sem norsk
fyrirtæki eru þó í for-
svari fyrir (Thor Energy
AS).
Til að ná skjótum árangri á
sviði þórínorkuvinnslu væri
æskilegt að mörg lönd legðu í
púkkið en sú hefur ekki verið
raunin. Evrópusambandið hefur
veðjað á aðra kosti sem hafa
verið fjármagnaðir í mörg ár,
þ.e. rannsókn á kjarnasamruna.
Lönd sem þróa aðferðir til þór-
ínorkuvinnslu eru auk Noregs:
Frakkland, Japan, Indland, Kan-
ada, Bandaríkin og Kína. Yfir-
leitt standa bæði yfirvöld og
fyriræki að þórínrannsóknum en
Kína hefur þó sérstöðu því þar
ríkir eins konar „stríðsástand“,
líkast kapphlaupinu á milli
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
um að verða fyrstir til að senda
mann til tunglsins.
Skipta um orkugjafa
Innan 10 ára ætla Kínverj-
ar, með vísindalegan mann-
auð, nægt fjármagn og fullan
pólitískan stuðning yfirvalda
að vopni, að gangsetja fyrsta
þórínorkuverið. Óvíst er hvort
það tekst en þeir hyggjast leysa
vandamálið um útblástur gróð-
urhúsalofttegunda með því að
skipta um orkugjafa. Þetta er
eðlilegt því vandamálið snýst um
orku, ekki loftslag. Orkuvinnsl-
an er orsök þess að vandamálið
mengun andrúmsloftsins er til
staðar. Takist Kínverjum ætl-
unarverk sitt má ætla að aðrar
þjóðir njóti góðs af tæknilausn-
um þeirra. Þau lönd, eða réttara
sagt fyrirtæki, sem nú hafa áttað
sig á þessu, verða best í stakk
búin ef Kínverjar ná markmiði
sínu. Þeirra á meðal eru Norð-
menn sem gætu því hætt að nota
olíu löngu áður en sú orkulind
tæmist.
Fjárfestar hafa að undanförnu
leitað í vinnslu og rannsóknir
annarra orkugjafa en olíu, kola
og gass, sem eykur líkurnar
á að þórínorkuframleiðsla líti
dagsins ljós. Viðskiptasjónarmið
ráða ferðinni, ekki hagsmunir
almennings. Þeir sem kynna sér
kosti þórínorkuvinnslu eru yfir-
leitt á þeirri skoðun að þessa leið
beri að fara. Þeirra á meðal eru
hinn áhrifamikli Bill Gates, en
einnig Hans Blix, fyrrverandi
eftirlitsmaður Alþjóðakjarn-
orkumálastofnunarinnar. Norð-
menn eru heppnir að eiga 4%
alls þóríns á yfirborði jarðar
og búa við kjöraðstæður, þ.e.
pólitíska framsýni, fjármagn
til rannsókna og vísindamenn
til að vinna verkið. Þótt aðrir
orkugjafar en kjarnorka munu
vafalítið verða beislaðir á næstu
áratugum, munar mest um
kjarnorkuna. Fátt virðist geta
stöðvað það ferli.
Tromp Norðmanna í orkumálum?
Umræðan um lagafrum-
varpið sem liggur fyrir
Alþingi um afnám einka-
sölu ríkisins á áfengi virð-
ist vera á villigötum. Flutn-
ings- og stuðningsmönnum
þess hefur tekist að stýra
umræðunni á þann veg að
aðeins er talað um hvort
við viljum geta keypt létt-
vín og bjór í matvöruversl-
unum og sparað okkur það
ógurlega ómak að þurfa að
fara í sérstaka vínbúð til
þess.
Því er síðan slegið upp að nýleg-
ar skoðanakannanir sýni að meiri-
hluti fólks sé fylgjandi sölu léttvíns
og bjórs í matvöruverslunum.
En það er ekki bara það sem
frumvarpið felur í sér, heldur tekur
það líka til sterks áfengis,
þannig að sala þess verður
líka færð úr vínbúðunum
í matvöruverslanir verði
það samþykkt. Viljum við
það? Sömu skoðanakann-
anir benda til þess að svo
sé ekki.
Öfugt við fyrsta flutn-
ingsmann frumvarpsins
er ég langt frá því að vera
bindindismaður og nýt þess
reglulega að drekka gott
vín með góðum mat. En
ég hef aldrei litið á það sem skerð-
ingu á persónufrelsi mínu né talið
eftir mér að þurfa að gera mér ferð
í Vínbúðina til að kaupa áfengi.
Þar nýt ég frábærrar þjónustu vel
þjálfaðs afgreiðslufólks og mikils
og góðs úrvals af víni. Miðað við
þjónustustigið í matvöruverslun-
um almennt efast ég stórlega um að
ég muni njóta hvorutveggja verði
frumvarpið að lögum.
Árangursríkasta leiðin
Þrátt fyrir að heildarneysla áfeng-
is á Íslandi hafi hátt í tvöfaldast
frá því að sala á áfengum bjór var
leyfð árið 1988 erum við á meðal
þeirra þjóða í Evrópu sem drekka
hvað minnst. Rétt fyrir ofan okkur
í neyslu eru hinar Norðurlanda-
þjóðirnar þar sem sama fyrir-
komulag er, það er einkasala rík-
isins, Svíar, Norðmenn og Finnar.
Danir skera sig hins vegar úr með
um 70% meiri neyslu á mann en
við Íslendingar, enda ríkir þar hið
rómaða frelsi í sölu áfengis.
Mjög hefur dregið úr unglinga-
drykkju hér á landi síðustu árin
og hún er ein sú minnsta í Evrópu.
Viljum við hætta þeim árangri sem
hefur náðst á því sviði með því að
auka aðgengið að áfengi?
Samkvæmt skýrslu Evrópusam-
bandsins um áfengisneyslu í Evr-
ópu og áhrif hennar á þjóðfélagið
er ein árangursríkasta og ódýrasta
leiðin til að draga úr neyslu áfeng-
is að takmarka framboð þess. Í
skýrslunni er bent á að ríkiseinka-
salan á Norðurlöndunum gefist
mjög vel í þessu skyni.
Kannski er það þess vegna sem
mjög lítið heyrist annars staðar á
Norðurlöndunum talað um afnám
einkasölu ríkisins, hvað þá að
ábyrgir þingmenn berjist fyrir því
í nafni hins heilaga frelsis.
Fyrsti flutningsmaður frum-
varpsins hefur staglast á frjáls-
hyggjumöntrunni um að ríkið eigi
ekki og megi ekki. Ríkið eigi ekki
að standa í verslunarrekstri, sama
þótt um vöru eins og áfengi sé að
ræða. Hins vegar fylgja frumvarp-
inu engin rök um hvað því sé ætlað
að bæta annað en „frelsi“ kaup-
manna.
Sterkt áfengi í matvöruverslanir? Nei, takk
SKATTUR
Ágúst Einarsson
prófessor við
Háskólann á Bifröst
➜ Reyndar er það ekki
undantekning heldur regla
meðal þjóða heims að hafa
bækur í lægra skattþrepi.
MENNTUN
Kristjana Björg
Sveinsdóttir
þýskukennari við
Menntaskólann í
Reykjavík
➜ Nú er hins vegar komið
annað hljóð í strokkinn í
Þýskalandi og er mörgum
hætt að lítast á blikuna.
ORKUMÁL
Jóhann Helgason
jarðfræðingur
➜ Til að ná skjótum árangri
á sviði þórínorkuvinnslu
væri æskilegt að mörg lönd
legðu í púkkið en sú hefur
ekki verið raunin.
SAMFÉLAG
Adolf Ingi
Erlingsson
fréttamaður
➜ En ég hef aldrei litið á
það sem skerðingu á per-
sónufrelsi mínu né talið eftir
mér að þurfa að gera mér
ferð í Vínbúðina til að kaupa
áfengi. Þar nýt ég frábærrar
þjónustu vel þjálfaðs af-
greiðslufólks og mikils og
góðs úrvals af víni.