Læknablaðið - 15.12.2001, Blaðsíða 17

FRÆÐIGREINAR / SKYNDIDAUÐI UTAN SPÍTALA
Umræða
Neyðarbíll hefur verið starfræktur á Stór-Reykja-
víkursvæðinu frá 1982 og hafa upplýsingar um hjarta-
og öndunarstöðvun verið skráðar jafnóðum. Frá 1991
hefur skráning tilfellanna verið eftir hinu staðlaða
Utsteinkerfi (1). Fjöldi skyndidauðatilfella af öðrum
ástæðum en hjartasjúkdómum fyrir árin 1987 til 1999
var 19% af öllum tilvikum skyndilegrar hjarta- og
öndunarstöðvunar. Þetta er nokkuð hærra hlutfall en
í Svíþjóð þar sem hlutfallið er 10% en lægra en í
Finnlandi þar sem hlutfallið er um 24% (5,8,9).
Endurlífgun var reynd í 96,4% tilfella af starfs-
mönnum neyðarbilsins sem er hærra hlutfall en í Sví-
þjóð og Finnlandi. Ytri ástæður voru mun algengari
en innri og voru lífslíkur í þeim tilvikum einnig betri.
Samsvarandi niðurstöður hafa einnig fengist í öðrum
erlendum rannsóknum (5,8,10). A árunum 1987 til
1999 lifðu fjórir einstaklingar sem voru nær drukkn-
aðir, fjórir eftir nær köfnun og einn eftir lyfjaeitrun.
Af þessu má álykta að tilraunir til endurlífgunar séu
árangursríkastar þegar um „drukknun" eða „köfn-
un“ er að ræða. Þessar niðurstöður eru sambærilegar
við niðurstöður frá Finnlandi þar sem lífslíkurnar
voru einnig mestar ef orsakirnar voru drukknun eða
köfnun (4,5). Af 140 lifðu níu af eða 6% samanborið
við 51 af 308 ef orsökin var hjartasjúkdómur eða 17%
(áhættuhlutfall: 2,9; 95% öryggisbil: 1,4-6,0) (3).
Aldursdreifing einstaklinga var mismunandi eftir
ástæðum hjarta- og öndunarstöðvunar. ÖIl árin hafa
karlar verið í meirihluta og í öllum hópum voru þeir
fleiri nema þegar blæðing var orsök áfallsins. Flestir
sem lifðu af áfallið voru ungir einstaklingar sem eru
samsvarandi niðurstöður og hafa fengist í Bandaríkj-
unum (11).
Sýnt hefur verið fram á að skjótur viðbragðstími,
sleglatif á fyrsta riti og grunnendurlífguntilraunir
nærstaddra auka lífslíkur þeirra sem hafa farið í
hjarta- og öndunarstöðvun vegna hjartasjúkdóma
(3,12-15). Lílið liggur fyrir um hvaða þættir skipta
mestu máli þegar um hjarta- og öndunarstöðvun er
að ræða af öðrum ástæðum. Einungis í einni rann-
sókn frá Finnlandi hefur verið sýnt fram á svo mark-
tækt sé að skjótur viðbragðstími neyðarbfls hafi áhrif
á lífslíkur sjúklinga ef ástæður hjarta- og öndunar-
stöðvunar eru aðrar en hjartasjúkdómar. í okkar
rannsókn var ekki unnt að sýna fram á að grunnendur-
lífgunartilraunir nærstaddra, skjótur viðbragðstími,
eða kringumstæður skiptu sköpum fyrir þá einstak-
linga sem urðu fyrir þess konar áfalli.
Flestir greindust með rafleysu á fyrsta riti í þessari
rannsókn en niðurstöður sýna að þá er lífsvon lítil
sem engin. Þegar orsök skyndidauða er hjartasjúk-
dómur er algengt að sleglatif sé til staðar á fyrsta riti
eða í um 50-60% tilfellanna (2,3,13,15,16), en 30-40%
með rafleysu. í þessari rannsókn voru 67% með raf-
leysu á fyrsta riti og 10% (14/140) með sleglatif. Sjö
prósent (1/14) einstaklinga úr hópi þeirra sem höfðu
sleglatif á fyrsta riti lifðu og því reyndist sleglatif ekki
sterkur forspárþáttur um lifun. Lífslíkur einstaklinga
með sleglatif ef ástæðan er hjartasjúkdómur er hins
vegar um 30%. Tveir einstaklingar með rafleysu á
fyrsta riti útskrifuðust (2%) sem er svipuð lifun og
hjá einstaklingum með hjartasjúkdóm og rafleysu á
fyrsta riti (2,3). Sex einstaklingar sem voru með aðra
hægatakttruflun á fyrsta riti útskrifuðust.
Þegar ástæður hjarta- og öndunarstöðvunar eru
aðrar en hjartasjúkdómar ráðast lífslíkur þannig að
miklu leyti af orsökinni og eru lífslíkur því minni sem
hinn líkamlegi skaðí er meiri. Þannig lifði enginn af
hjarta- og öndunarstöðvun sem orsakaðist af heila-
blæðingu eða rofi á slagæðargúl.
Flest ef ekki öll tilfelli lyfjaeitrana í þessari rann-
sókn voru í sjálfsvígstilgangi. Að frátöldum hjarta-
sjúkdómum eru sjálfsvíg að meðtöldum lyfjaeitrun-
um algengasta ástæða skyndidauða utan spítala á
Reykjavíkursvæðinu og í sjálfsvígshópnum eru karl-
menn fleiri en konur.
Ef ástæður hjarta- og öndunarstöðvunar hefðu
eingöngu verið staðfestar með tilgátu læknis neyðar-
bflsins hefði áreiðanleiki greininga verið takmarkað-
ur samkvæmt Silfvast og félögum (17). í þessari rann-
sókn voru 38,6% allra tilfella staðfest með krufningu,
eða 65% tilfella innri ástæðna og um 25% tilfella ytri
ástæðna. Ef staðfest ástæða með krufningu hefði ekki
verið fyrir hendi hefði fjölda innri ástæðna skeikað
um einn þriðjung. Aðeins ætti að greina innri ástæður
með krufningu þar sem oft leikur mikill vafi á réttri
dánarorsök.
Ályktanir
Um það bil fimmta hvert tilfelli sem neyðarbfll er
kallaður til vegna skyndidauða utan spítala á Reykja-
víkursvæðinu er af öðrum ástæðum en hjartasjúk-
dómum. Sjálfsvíg að meðtöldum lyfjaeitrunum eru
algengustu ástæður skyndidauða utan spítala í þeim
tilvikum sem ekki verða rakin til hjartasjúkdóma.
Arangur af endurlífgunartilraunum er mun lakari
þegar ástæða skyndidauða er önnur en hjartasjúk-
dómur. Lífslíkur eru skástar þegar um köfnunar- eða
drukknunartilvik er að ræða. Dánarorsakir voru
staðfestar með krufningu í mörgum tilfellum sem
gerir allar niðurstöður áreiðanlegri en annars væri.
Þakkir
Sérstaklega vilja höfundar þakka Erni Ólafssyni fyrir
aðstoð við staðtölulega útreikninga og ráðgjöf. Maríu
Henley er þökkuð aðstoð við ritvinnslu og frágang.
Jafnframt er starfsfólki Slökkviliðs Reykjavíkur og
Neyðarlínu þakkað samstarfið. Rannsóknin var
styrkt af Vísindasjóði Borgarspítalans.
Læknablaðið 2001/87 977