Læknablaðið - 15.03.2002, Blaðsíða 23

FRÆÐIGREINAR / DÁNARMEIN
aðstæður þeirra voru, menntun og starfsferill. Heild-
ardánartíðnin var á hinn bóginn lág meðal iðnverka-
kvennanna eins og sást meðal íslenskra verkakvenna
(29) , íslenskra hjúkrunarfræðinga (30) bandarískra
iðnverkakvenna í bflaiðnaði (31) og efnaiðnaði (32,
33).
Að dánartíðnin væri lægst meðal þeirra sem höfðu
lengstan starfstíma bar saman við það sem áður hafði
sést meðal verkakvenna (29) og hjúkrunarfræðinga
(30) . Einnig hefur áður sést bæði hérlendis og erlend-
is að þeir sem standa stutt við í vinnu eru skammlífari
en aðrir (34,35).
Dánartíðnin var hærri en vænta mátti meðal þeirra
sem greiddu fyrst til sjóðsins á aldrinum 20-29 ára og
vísbendingar voru um hækkaða dánartíðni af ýmsum
orsökum í þeim hópi, en öryggismörk voru víð og því
ekki unnt að draga áreiðanlegar ályktanir af þeim
niðurstöðum nema varðandi voveiflegu dauðsföllin.
Einn af styrkleikum rannsóknarinnar er að við
gátum fylgst með öllum í rannsóknarhópnum út
rannsóknartímabilið en erlendis er oft við þau vand-
kvæði að etja að konur breyta um nöfn við giftingu og
brottfall verður mikið úr hópnum (31). Annar styrk-
leiki er að upplýsingar um greiðslur til lífeyrissjóðsins
byggjast á skriflegum heimildum en hvorki á svörum
kvennanna sjálfra, eins og gildir um upplýsingar úr
manntali, eða af dánarvottorðum þar sem upplýsing-
ar eru eðli málsins samkvæmt fengnar hjá aðstand-
endum og starfa kvenna utan heimilis oft ekki getið.
Vegna þess að við flokkuðum dánarmeinin í stóra
flokka fengust tölfræðilega áreiðanlegar niðurstöður
en á hinn bóginn gefur það ekki upplýsingar um ein-
stök dánarmein innan flokkanna.
Við val á staðalþýði var leitast við að hafa það
nógu stórt til þess að hending réði ekki niðurstöðu.
Hjá íslensku þjóðinni er nauðsynlegt að staðalþýði
taki til dánartíðni á allmörgum árum en þótt það taki
ekki til alls tímans eru engar líkur á að það breyti
útkomunni hjá rannsóknarhópnum.
Meðal veikleika rannsóknarinnar er að við höfum
ekki upplýsingar um reykingar eða áfengisneyslu
kvennanna né aðra lífshætti sem hafa áhrif á heilsu-
far. í rannsókninni á krabbameinum iðnverkakvenna
(25) var ályktað sem svo að aukin tíðni lungna-
krabbameina ætti rætur að rekja til meiri reykinga
meðal iðnverkakvenna en annarra. Þetta var stutt
þeim rökum að samkvæmt athugunum Tóbaksvarn-
amefndar eru reykingar algengari meðal þeirra sem
hafa litla skólamenntun en annarra (36). Niðurstöður
þessarar rannsóknar benda ekki eins eindregið og
niðurstöður rannsóknarinnar á nýgengi krabba-
meina í hópnum (25) í þá átt að þetta eigi við um iðn-
verkakonur, þótt vísbendingar séu um slflct til dæmis
meðal þeirra sem höfðu stystan starfstíma og meðal
þeirra sem hófu greiðslu í sjóðinn á aldrinum 20-29
ára. Á hinn bóginn var dánartíðni vegna öndunar-
færasjúkdóma og hjartasjúkdóma lág sem bendir
Tafla V. Stööluð dánartöluhlutföll og 95% örygglsbil (95% ÖB) hjá iðnverkakonum, fylgi- tími 1975-1995, tekið er tillit til hvenær konurnar hófu fvrst aö greiða í lífevrissióð Iðju.
SDH (95% ÖB)
1975-1984; N=5419 1985-1995; N=3759
Dánarorsakir (ICD 9) 88 036 mannár 27 791 mannár
Allar dánarorsakir (010-E978) 0,76 (0,65-0,90) 0,82 (0,57-1,15)
Öll krabbamein (140-203) 0,83 (0,64-1,07) 0,54 (0,25-1,02)
- meltingarvegur (140-154) 0,52 (0,17-1,21) -
- öndunarfæri (162) 1,27 (0,76-1,98) 0,60 (0,07-2,18)
- brjóst (174-175) 0,48 (0,21-0,95) 0,79 (0,16-2,31)
- kynfæri kvenna (179-184) 0,84 (0,36-1,65) 0,91 (0,10-3,30)
- blóö og eitlar (200-208) 1,40 (0,56-2,89) 0,83 (0,01-4,64)
Önnur krabbamein 0,80 (0,45-1,32) 0,24 (0,00-1,33)
Blóðþurrðarsjúkd. hjarta (410-114) 0,45 (0,25-0,76) 0,95 (0,31-2,21)
Sjúkd. í heilaæöum (430-438) 0,49 (0,20-1,01) 0,40 (0,01-2,20)
Öndunarfærasjd. (460-519) 0,40 (0,15-0,87) 0,42 (0,01-2,36)
Voveifleg dauðsföll (E800-E978) 2,18 (1,56-2,97) 2,25 (1,16-3,93)
Aðrar dánarorsakir 0,51 (0,33-0,76) 0,66 (0,24-1,44)
ekki til mikilla tóbaksreykinga í hópnum. Fylgitím-
inn var reyndar tiltölulega stuttur þannig að dauðs-
föll af völdum reykingatengdra sjúkdóma gætu átt
eftir að koma fram.
Niðurstöðurnar ber að skoða með tvennt í huga. I
fyrsta lagi: Hér gætir sterklega þess sem nefnt hefur
verið áhrif hraustra starfsmann og kemur fram þegar
dánartíðni í starfshóp er borin saman við dánartíðni
þjóðarheildar (35, 37). Áhrifa hraustra starfsmanna
gætir mismunandi varðandi ólíka sjúkdóma, sterk-
lega þegar um er að ræða öndunarfæra-, hjarta- og
æðasjúkdóma, síður þegar um krabbamein er að
ræða (35,37). Staðlað dánartöluhlutfall þessara sjúk-
dóma var áberandi lágt í hópi iðnverkakvenna. I
töflu II sést að þessa gætir einkum meðal iðnverka-
kvenna sem byrja að greiða í sjóðinn 40 ára og eldri.
Þeir sem fjallað hafa um áhrif hraustra starfsmanna
telja flestir að þeir sem eru lasburða leiti síður eftir
nýjum störfum en aðrir og atvinnurekendur ráði þá
síður í vinnu en hraust fólk (35). Höfundar þessarar
greinar telja líklegt að konur sem hefja störf í iðnaði
fertugar eða eldri séu líklegri til að búa við góða
heilsu en margar jafnöldrur þeirra og þess vegna gæti
áhrifa hraustra starfsmanna meir í þeim hópi en
meðal yngri iðnverkakvenna.
Hátt dánartöluhlutfall vegna voveiflegra dauðs-
falla leiðir að sjálfsögðu til lægra dánartöluhlutfalls
vegna sjúkdóma. Engum getum er unnt að leiða að
því úr hverju iðnverkakonur hefðu dáið ef svo marg-
ar þeirra sem raun ber vitni hefðu ekki fallið frá með
sviplegum hætti.
Ýmsir hafa orðið til þess að gagnrýna þá aðferð að
bera heilsufar vinnandi hóps saman við heilsufar
þjóðar (37) eins og lengi hefur tíðkast í dánarmeina-
rannsóknum á hópum starfandi karla en vörnin í því
máli er að gallar og kostir aðferðarinnar eru þekktir
(14). Aðferðin kann þó að henta enn síður þegar um
kvennahópa er að ræða, einkum þar sem atvinnu-
þátttaka kvenna er takmörkuð (14). Það er vand-
Læknablaðið 2002/88 199