Læknablaðið - 15.07.2006, Blaðsíða 36

SAGA OG LÆKNINGAR
Steinunn
Kristjánsdóttir
FORNLEIFAFRÆÐINGUR
Þjóðminiasafni íslands og
Háskóla Islands, Lyngási 7,
210 Garðabæ.
Sími 530 2262.
sjk@hi.is
Lykilorð; munkaklaustur,
hospítal, garðyrkja, miðaldir.
Lækningar í Agústínusar-
klaustrinu á Skriðu
Niðurstöður fornleifarannsóknar
Ágrip
Eftir fjögurra ára fornleifauppgröft á rústum
Skriðuklausturs í Fljótsdal er útlit bygginga þess
og margþætt hlutverk að skýrast. Uppgröfturinn
hefur opnað nýja sýn á sögu klaustursins og gefa
niðurstöður fyrirheit um að hann muni breyta við-
teknum hugmyndum um byggingar, starfsemi og
hlutverk klaustra hérlendis á miðöldum. Bygging
Skriðuklausturs samanstóð af þyrpingu vistarvera,
kapellu og veglegri kirkju sem stóðu við skýrt af-
markaðan klausturgarð. Hún var áþekk kaþólskum
klausturbyggingum erlendis, og hið sama á við um
hlutverk klaustursins. í Skriðuklaustri fór fram
bókfells- og blekgerð, ritun bóka og skjala, auk
ræktunar mat- og lækningajurta. I klaustrinu var
jafnframt rekið hospítal og stundaðar lækningar.
Hér er greint frá framgangi uppgraftarins og skýrt
frá helstu niðurstöðum úr rannsóknum honum
tengdum,einkum þó þeim þætti sem sneri að lækn-
ingum, hjúkrun og umönnun sjúkra.
Inngangur
Sumarið 2002 hófst uppgröftur á rústum Skriðu-
klausturs í Fljótsdal. Markmiðið með honum er að
kanna byggingarlag klaustursins sem var starfrækt
tímabilið 1493-1554. Samhliða því er ætlunin að
kanna starfsemina sem fram fór innan veggja þess,
svo og hlutverk í íslensku miðaldasamfélagi, um
leið og gengið er út frá því að Skriðuklaustur hafi
verið hluti af þeirri heild sem kaþólska kirkjan
skapaði á miðöldum í Evrópu.
Uppgröfturinn á Skriðuklaustri gefur ástæðu til
þess að draga í efa að íslendingar hafi byggt klaust-
ur að eigin fyrirmynd en viðtekin er sú skoðun
hérlendis að íslensk klaustur hafi greint sig frá
öðrum klaustrum í Evrópu, einkum hvað varðar
útlit og hlutverk. Þekkt er að kaþólska kirkjan
studdist við ákveðna forskrift við stofnun og bygg-
ingu klaustra en einangrun Islands á miðöldum er
talin hafa haft áhrif á frumgerð þeirra hérlendis.
Ljóst er að hlutverk Skriðuklausturs samsvaraði
hlutverkum annarra kaþólskra klaustra í Evrópu,
þar sem hæst bar líkn sjúkra, aldraðra og fátækra
og önnur samfélagshjálp, menntun barna og
menningarstarfsemi af ýmsu tagi, samhliða eigna-
umsýslu og iðkun kaþólskrar trúar.
ENGLISH SUMMARY
Kristjánsdóttir S
Medical activity at the monastery at
Skriðuklaustur. Results of arceological
excavation
Læknablaðið 542-5
Archaeological excavation of the ruins at Skriðuklaustur
monastery has been underway for nearly six years,
including continuous work carried out since the
summer of 2002. This work has yielded important
data on the building and operation of the cloister that
was active there during the middle ages in lceland.
The monastic building at Skriðuklaustur consisted
of a cloister of houses, a church and a chapel,
located around a garden with a well in the center, in
accordance with the Catholic Church’s prescription on
establishments of cloisters. Despite its short tenure,
the Skriðuklaustur monastery acquired a large amount
of land, and its library was comparable to that of other
lcelandic cloisters. It is known that both a hospice and
a children's school was operated there. In the article
the progress of the excavation will be described and
the results of it reviewed.
Key words: monastery, hospice, gardening, Middle Ages.
Correspondence: sjk@hi.is
Ágústínusarklaustrið á Skriðu í Fljótsdal
Skriðuklaustur var stofnað síðast allra klaustra í
kaþólskum sið á Islandi. Klaustrinu bárust fyrst
gjafir árið 1493 og er það ár því oft nefnt sem
stofnár þess. Það var munkaklaustur, að líkindum
af Ágústínusarreglu, sem var þó ekki regla munka
heldur klerka eða kórbræðra (1). Skriðuklaustur
var helgað Guði almáttugum, Maríu mey og hinu
helga blóði Jesú Krists. Þar var starfræktur svo-
kallaður ytri skóli, það er skóli fyrir þá sem lifðu
í hinum veraldlega heimi utan við þann andlega
sem var afmarkaður með veggjum klaustursins (2).
Eins er af heimildum þekkt hverjir voru príorar
Skriðuklausturs og urðu þeir fjórir í hálfrar aldar
sögu þess. Kórbræður hafa verið nokkrir hverju
sinni og giskað hefur verið á fimm til sex að jafnaði
í þessu sambandi (3). Skriðuklaustur var lagt af við
siðaskiptin eins og önnur klaustur á íslandi (4).
Til eru skjalfestar upplýsingar um rekstur og
544 Læknablaðið 2006/92