Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2008, Side 146

ROBERT H. HARALDSSON
gætd smám saman hafa komist að þth í starfi sínu að sannleikskrafan sé
ofmetin í sagnffæði, hún skapi vandræði og sé á ýmsan hátt takmarkandi.
Því þurfi að frelsa sagnífæðina undan þessari aldagömlu kröfu. Nánar til-
tekið mætti halda ífam þrenns konar efasemdum um gildi sannleikans
fyrir sagnfræði. I fyrsta lagi að sannleikskrafan geti spillt samskiptum
sagnffæðingsins við aðra sagnffæðinga (sannleikspostular halda að þeir
séu óskeikulir og virða því ekki sjónarmið annarra ffæðimanna), í öðru
lagi að hún getá spillt sambandi sagnffæðingsins við viðfangsefhið (sann-
leikskrafan veldur því að sagnfræðingar einbeita sé um of að einföldustu
og ómerkilegustu staðreyndum sem hægt er að finna sannleikann um) og
loks að sannleikskrafan geti spillt samskiptum sagnffæðingsins við sjálfan
sig (sannleikskrafan hamlar og jafhvel útilokar að hann þroski ímynd-
unaraflið og næmi sitt).26
Hér gefst ekki tækifæri til að ræða þessar efasemdir ítarlega. I staðinn
verða nokkrar almennar athugasemdir látnar nægja. En fyrst tveir finir-
varar. Annar er sá að ég er að verulegu leymi sammála um áhyggjuefhin
sem skína út úr þessum efasemdum. Oskeikulleikapáfar sem ekki taka tfillit
til sjónarmiða annarra hamla nú sem endranær framförum í vísindum og
fræðum. Um þetta virðast flestir sammála en ég efast um að slíkum páfum
hafi þó fækkað á síðustu áramgum. Eg efast líka um að það sé merkileg
sagnffæði sem takmarki sig við einfaldar og „sannre)manlegar“ stað-
reyndir. Og það er örugglega ekki góður sagnffæðingur sem ekki þroskar
ímyndunarafl sitt og næmi. Hinn fyrirvarinn er sá að það er einfaldlega
ekki hægt að svara þessum síðari tegundum efasemda nema í stykkjatali,
þ.e. með því að skoða einstök tilvik og rannsaka einstakar rannsóknar-
hefðir í sagnfræði. Slíkt kallar á bók. En þó er vert að vekja athygli á fá-
einum atriðum almenns eðlis.
I fyrsta lagi verður að benda á að jarðbundnar hugmyndir hins starf-
andi sagnffæðings um vægi sannleikskröfunnar í sagnffæði eru oft undir
miklu áhrifum ffá frumspekilegum hugmyndum af því tagi sem ræddar
hafa verið fyrr í þessari grein. Það getur raunar verið erfitt að gera grein-
armun þar á milli og af þei?n sökum erfitt að svara þessari síðari tegund
efasemda. Tvö dæmi verða látin nægja hér. Hayden White hefur spurt
hvort sagnfræðileg þekking geti öðlast gildi með nokkrum öðrum hætti en
sem tæki stjórnmálastefhu eða hugmyndaffæði (hér er augljóslega dregin
26 Gunnar Karlsson virðist hafa sum af þessum áhyggjuefhum. Sjá Gunnar Karlsson,
,A-ð læra af sögunni". Skímir 164. ár (vor 1990), bls. 172-78.
144