Vísbending - 16.12.2013, Blaðsíða 2

2 V Í S B E N D I N G • 4 7 . T B L . 2 0 1 3
Hagsveifla og lífskjör
Góður árangur hefur náðst í hagstjórn hér á landi síðustu árin. Hallarekstur ríkissjóðs
hefur minnkað, hagvöxtur verið í nokkur
ár, atvinna aukist, skuldir lækkað o.s.frv.
Samt hefur lítið birt yfir þjóðarsálinni.
Hér verður fjallað um mögulegar orsakir
og horfur.

Uppsveifla frá miðju ári
2010
Verg landsframleiðsla hefur vaxið samfellt
hér á landi allt frá miðju ári 2010. Sú
hefð hefur skapast að skilgreina kreppur
sem tímabil samdráttar framleiðslu sem
varir í a.m.k. tvo ársfjórðunga.1 Þess vegna
má segja að kreppunni hafi lokið á þriðja
ársfjórðungi 2010 þegar jákvæður hag­
vöxtur mældist frá öðrum ársfjórðungi
sama árs. Verg landsframleiðsla (VLF)
hefur síðan haldið áfram að vaxa. Hún
varð minnst á þriðja ársfjórðungi 2010 og
hafði þá minnkað um 12% frá hápunkti
á þriðja ársfjórðungi 2007. Á þriðja árs­
fjórðungi 2013 er hún hins vegar aðeins
um 4% minni en hún var fyrir sex árum.
Þannig má segja að framleiðslan sé
að ná því stigi sem hún var á í hápunkti
síðustu uppsveiflu. Hún er einnig meiri
en hún var öll árin á undan. Til dæmis er
hún tæplega 7% meiri en hún var á þriðja
árs fjórðungi árið 2005. Þannig má segja
að kreppan sé búin, hvort sem litið er til
hag vaxtar eða framleiðslustigs.
Aðrar hagstærðir sýna einnig við­
snúning í efnahagslífinu. Atvinnuleysi
fer minnkandi og er nú rétt rúmlega 5%
skv. könnun Hagstofunnar. Heildar­
vinnu stundum hefur fjölgað um 5,3%
síðustu 12 mánuði. Jafnframt lækka
skulir heimila og fyrirtækja, ný útlán vaxa
sem bendir til efnahagsbata og verð á
fasteignum og hlutabréfum hefur hækkað.
Hagvöxturinn er drifinn áfram af
ferða þjónustu og flutningum sem afla
erlends gjaldeyris sem síðan hefur valdið
vexti í smá­ og heildsölu. Þær greinar sem
blómstruðu í lánabólunni fyrir 2008,
byggingariðnaður og fjármálaþjónusta,
hafa ekki enn náð sér á strik.

Hægur lífskjarabati
Þessar tölur allar virðast hins vegar ríma
illa við skynjun þjóðarinnar á ástandi mála
eins og hún kemur fram í fréttaflutningi
og málflutningi stjórnmálamanna jafnt
sem álitsgjafa, sem halda flestir áfram að
mála skrattann á veginn. Líkleg skýring
þessa er sú að á bak við þær tiltölulega
mildu breytingar landsframleiðslu sem
hér hefur verið lýst megi finna mun
umfangs meiri breytingar á hagkerfinu og
ytri skilyrðum þess sem bitnað hafa á lífs­
kjörum. Hér má nefna nokkrar þeirra:
Í fyrsta lagi hafa þjóðartekjur ekki
vaxið eins mikið og landsframleiðsla á
undanförnum árum. Í töflu 1 kemur fram
að þótt verg landsframleiðsla árið 2012
væri svipuð á föstu verðlagi og hún var
árið 2006 voru vergar þjóðartekjur minni,
en þær taka tillit til viðskiptakjara. Það
þarf að fara aftur til ársins 2003 til þess
að finna jafnlitlar vergar þjóðartekjur.
Ástæðan er sú að viðskiptakjör eru nú
afar slæm og og hafa ekki verið jafn slök
í áratugi.2 Viðsnúningur á útflutnings­
mörkuðum, t.d. í Suður­Evrópu myndi
því bæta lífskjör hér á landi í framtíðinni.
Í öðru lagi fer hluti þjóðartekna í
afborganir af erlendum lánum. Viðskipta­
jöfnuður hefur verið jákvæður á síðustu
árum en var mjög neikvæður árin á
undan. Skv. Peningamálum Seðlabankans
hefur raungengi ekki verið jafnlágt
síðustu þrjátíu árin, hvort sem miðað
er við neysluverð eða laun. Það hefur
stuðlað að jákvæðum viðskiptajöfnuði.
Árið 2006 var viðskipahallinn 24,3%
af VLF, en 15,9% árið 2007 og 24,6%
árið 2008. Síðan hefur hann verið
jákvæður þegar undanskilin eru þrotabú
föllnu bankanna.3 Spáð er að viðskipta­
afgangurinn verði 3,1% af VLF árið
2013. Breytingin er sú að Íslendingar
eru hættir að lifa um efni fram og greiða
niður erlendar skuldir sínar. Þetta eru
m.a. skuldir ýmissa sveitarfélaga, orku­
veitna og nýja Landsbankans. Í töfl unni
sést að innflutningur hefur minnkað og
útflutningur aukist, einkum þjónustu­
útflutningur sem er að miklu leyti
ferðaþjónusta. Þjóðarútgjöld eru 20%
lægri árið 2012 en árið 2005 á meðan
VLF er tæplega 5% meiri.
Í þriðja lagi má nefna að saman burður­
inn við uppsveifluárin 2006­2008 gerir
fólki erfitt fyrir að meta þann árangur sem
náðst hefur. Ástæðan er sú að lífskjör þessi
árin voru betri en hagkerfi okkar getur
staðið undir og byggðust að miklu leyti
Gylfi Zoega
prófessor
Mynd: Verg landsframleiðsla á þriðja
ársfjórðungi 1997-2013
Milljarðar króna, fast verðlag ársins 2005. Notaður 3. fjórðungur hvers árs. Heimild: Hagstofa Íslands
Stjórnmálamenn
og álitsgjafar halda
flestir áfram að mála
skrattann á vegginn
þó að hagtölur
segi að kreppan sé
búin. Hvað skýrir
þessa mismunandi
upplifun?