Neytendablaðið - 01.03.2009, Blaðsíða 22

Í fræðibókum virðist matjurtarækt oft krefjast töluverðrar
þekkingar og vinnu. En ekki láta hugfallast. Það þarf ekki að
vera mjög flókið að rækta sitt eigið grænmeti. Jón Jóhannsson,
betur þekktur sem Nonni, er garðyrkjubóndi í Mosskógum í
Mosfellsdal. Neytendablaðið spurði hann ráða.
Rétti tíminn til að hefja forræktun
„Í mars er rétti tíminn til að forrækta hægvaxnar tegundir eins
og spergilkál, lauk, blómkál og steinselju. Aðrar tegundir, eins og
salat, geta beðið þar til í apríl-maí. Sáningartíminn er gefinn upp
á fræpakkningunum“, segir Nonni. „Athugaðu síðasta söludag á
fræbréfinu, gömul fræ spíra illa eða alls ekki!“
Sumu grænmeti má sá beint í beð en sumar tegundir þarf að
forrækta innanhúss til þess að þær nái að vaxa og þroskast. Ekki
er þó hægt að forrækta gulrætur eða kartöflur. Hægt er að kaupa
forræktaðar grænmetisplöntur en því fylgir ákveðin stemmning að
forrækta sínar eigin plöntur, fylgjast með fræjunum spíra og ala
plöntunar upp þar til hægt er að gróðursetja þær undir beru lofti.
En hvernig ber maður sig að við forræktun?
„Gott er að bleyta moldina í fötu og setja hana svo í bakka. Fræjunum
er svo stráð jafnt yfir moldina, en ekki of þétt! Þumalputtareglan er
að litlum fræjum, eins og fyrir salat, steinselju og aðrar kryddjurtir,
má sá nokkur saman í potti og hylja lítið eða ekkert. Stærri fræjum,
eins og fyrir blómkál og spergilkál, er best að sá mjög gisið í bakka
eða einu fræi í hvern pott og ýta niður um 0,5-1 sm.
Þegar búið er að sá á að hylja bakkana/pottana með glerplötu, plasti
eða dagblaði til að halda jöfnum raka. Svo er bakkanum komið
fyrir á björtum stað. Plöntur þurfa mikla birtu en þola illa að vera
í beinni sól fyrst þegar þær spíra. Passlegt hitastig er 18-20 gráður.
Ekki gleyma að vökva reglulega, moldin á að vera rök en ekki blaut
í gegn“.
Að undirbúa beðin
Skjól og birta eru forsendur þess að góður árangur náist. „Þegar
næðir um plönturnar eykst uppgufun vatns frá blöðum og þau
kælast. Því er mikilvægt að velja hlýjan og sólríkan stað fyrir beðið
þannig að plönturnar vaxi vel“, bendir Nonni á.
Ef beðin eru aðeins upphækkuð, e.t.v. með kantsteinum eða
trérömmum, fæst betra frárennsli, jarðvegurinn hlýnar fyrr og
plönturnar eru betur varðar gegn frosti. Þetta kallar þó á meiri
vökvun þegar þurrkur er mikill. „Ef beðin standa í lægð“, segir
Nonni, „getur hins vegar kalt loft safnast fyrir og jarðvegurinn getur
orðið súrefnislaus. Hæfileg breidd á beðum er 100-120 sm“.
Á göngustíga milli beða má leggja t.d. hellur til að losna við
illgresishreinsun, en nokkur rabarbarablöð á jarðveginum milli
beðanna koma líka í veg fyrir að illgresi taki yfir. Þá má líka leggja
teppabúta og hylja þá síðan með t.d. grasi.
Áburður mikilvægur
Beðið er stungið upp, u.þ.b. 25 sm djúpt. Áburði og jafnvel
safnhaugamold er blandað út í til að fá kröftugan vöxt og mikla
uppskeru. Hægt er að nota annað hvort lífrænan eða tilbúinn
áburð. Ef búfjáráburður er notaður má hann ekki vera alveg nýr.
Ef tilbúinn áburður verður fyrir valinu er notaður s.k. þrígildur
áburður sem er blanda af köfnunarefni, fosfór og kalí (N-P-K, t.d.
Græðir 1 eða Blákorn). Ný beð ber að kalka. Ódýrasti kalkgjafinn á
Íslandi er oft skeljasandur, sem inniheldur um 90% kalk.
Gróðurkassar, pottar, ker og balar
Ef erfitt reynist að finna góðan stað er líka hægt að nota vermireiti
eða gróðurkassa. Nóg er að negla saman kassa og setja yfir hann
gler eða plast. Lokið skal snúa í norðvestur svo kassinn hitni ekki
of mikið í sólskini. Seinni partinn í maí er glugganum lyft á heitum
dögum til að lofta og herða blómin fyrir sumarið en hann lagður
niður aftur á kvöldin til að koma í veg fyrir skemmdir af völdum
næturfrosts. Ef plöntunum verður of kalt verða blöðin blálituð. Eftir
því sem næturhitinn hækkar og líkurnar á næturfrosti minnka er
hægt að hafa opið lengra fram á kvöld og að lokum eru kassarnir
látnir standa opnir allan sólarhringinn. Einnig er hægt að rækta í
stórum pottum, kerum og bölum á skjólgóðum stað.
Sáð beint á beð
Tíminn sem gefinn er upp á fræpakkningunum fyrir sáningu beint
á beð er oft miðaður við heitari lönd. Moldin má ekki vera blaut
eða köld, heldur minnst 6-7°C og hæfilega rök þegar sáð er beint á
beð. Til þess að fá hærri jarðvegshita má leggja plastdúk yfir beðin
nokkrum dögum áður. Raka þarf í gegnum efstu 5 sm, mylja köggla
og slétta jarðvegsyfirborðið. Fræinu er dreift hæfilega þétt og djúpt í
rásir, sjá leiðbeiningar á umbúðunum. Ekki sá of þétt! Nonni bendir
á að þetta sé sérstaklega mikilvægt þegar gulrætur eiga í hlut. Þær
á helst ekki að grisja því það raskar vexti og þroska þeirra plantna
sem eftir eru. Mold er svo dregin yfir og þjappað létt. Til þess að
halda raka og hita í jarðveginum og hraða spírun er gott (en ekki
nauðsynlegt!) að leggja akrýldúk yfir.
Grisjun
Þegar plönturnar eru komnar upp, hvort sem það er inni eða úti,
þarf að huga að grisjun þannig að plönturnar þurfi ekki að keppast
um birtu og vökva en það getur leitt til þess að þær verði teygðar
og renglulegar. Fjarlægðu þær veiklulegustu með því að klípa af
stöngulinn til að raska sem minnst jarðveginum. Vökvaðu vel á
eftir.
Forræktaðar plöntur settar í beð
„Gott er að gróðursetja í skýjuðu og röku veðri en alls ekki
í hvassviðri eða roki”, segir Nonni. Vökvið plönturnar fyrir
gróðursetningu og leysið þær svo varlega úr pottum því þær eru
viðkvæmar. Gott er að gróðursetja kálplöntur dýpra en þær stóðu,
en salat er gróðursett frekar grunnt. Nú er mjög mikilvægt að setja
Ræktaðu garðinn þinn
 NEYTENDABLA‹I‹ 1. TBL. 2009