Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 14

Skyldi það ekki vera sjálfsagt mál, að því meira sem skáldinu er niðri fyrir,
og þá einnig lesaranum, því heitari og innilegri sem tilfinningarnar eru og
geðið ríkara, þeim mun fremur hnykki hann á áherzlum, brýni raustina,
sveifli röddinni hátt og lágt, pati með höndunum og láti öllum látum?
Ef við leitum hins eðlilega með því að líta í eigin barm, þá komumst við
að raun um að slíkt væri að jafnaði fjarri sanni. Hitt er sönnu nær, að þá
erum við örlátust á hvers kyns áherzlur, þegar okkur er sízt alvara. En þegar
við segjum okkar hjartans sannfæringu eða tjáum helgustu tilfinningar
okkar af einlægni, þá erum við hófsöm um allt slíkt; þá er áferð raddarinnar
jafnari. Og hófsemin er aðalsmerki sannrar listar.
Tökum til dæmis algengasta yrkisefni allra tíma, ástarjátningu. „Ég elska
hana út af lífinu.“ Hver sem tæki sér þessi orð í munn, hlyti að margfalda
áherzlur sínar og sveifla röddinni af móði, og enginn tryði honum. Segði
hann hins vegar „Mér þykir vænt um hana,“ þá finnum við að þar hlýtur að
vera meira hóf á flutningi, einmitt vegna þess að okkur finnst meiri alvara
liggja að baki þessum orðum. En fegursta ástarjátning, sem sögð hefur verið
á þessari jörð, var aðeins: „Þröstur minn góður, það er stúlkan mín.“ og hver
skyldi efast? Við finnum að dýpsta og tærasta tilfinningin er hófsömust bæði
á orðaval og framsögn. Og við getum naumast hugsað okkur neinn flutning
nógu látlausan til að hæfa hinum trúa einfaldleik þessara orða. Og svo koma
blessaðir söngvararnir og ærast upp og ofan allan tónstigann, meðan þeir
segja þessa setningu, sem naumast þolir að vera töluð upphátt. Hver trúir
því, að skáldið hafi látið þessi orð líða um huga sér með áherzlu á „það“ eða
sagt: „Það er stúlkan mírí\ rétt eins og hann hefði í huga orð Hrafns við
Gunnlaug ormstungu um Helgu fögru: „Mjök eru margar slíkar, fýr haf
sunnan, konur góðar,“ en segi þrestinum í óspurðum fréttum og með
nokkurri drýldni, að af þeim öllum vilji svo til, að hann eigi með hana þessa:
„Það er stúlkan mín\“ Nei, hér er ekki um neinn samanburð að ræða, því að
minnsta kosti á þessari stundu er engin kona til, nema þessi eina, „stúlkan
mín“. Hér er það „efri röddin“ í tvísöngnum, hrynjandi setningarinnar, sem
syngur lagið án allra tvímæla. Hitt er svo annað mál, að þeim mun betur sér
skáldið fyrir hlutverki undirraddarinnar, braghrynjandinni; og þar sem
hann skipar þessu alveg áherzlulausa orði „það“ í hákveðu, þá stuðlar hann
á það, og hann stuðlar ekki frá því, heldur upp að því. Þannig er því máli
borgið. Og sama máli gegnir um orðið fer í fyrstu línu sexhendunnar. Þar er
setningin: „sem fer með fjaðrabliki“. Þarna er fer ekki veigameira orð í
setningunni er svo, að áherzla er lítil að eðlilegum hætti, og því vafasamt að
skilja við það í rímstöðu. En sjáum þá hversu vandlega sú staða þess í
bragnum er tryggð: Hann hástuðlar upp að því: ,,/uglinn trúr, sem fer með

12
TMM 1995:4