Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 42

JÓN SIGURÐSSON
að bjarga manninum frá andlegri tortímingu.“ (Vmaspegill, bls. 211) Þessi
afstaða Jóhannesar sést einnig neikvætt á því hversu vonbrigði, efasemdir og
ótti um samtíð og framtíð verða áleitin í ljóðum hans þegar líður á ævina.
Njörður P. Njarðvík minnir á þetta og að smám saman hafi „óþol yfir seina-
gangi og uppgjöf1 komið fram í ljóðunum. (Njörður P. Njarðvík, 1978).
Við ber að Jóhannes tjáir þetta í kankvíslegum tóni:
nú dönsum vér ekki lengur skottís í gúttó
né heldur foxtrott í iðnó
nei nú spilum vér bingó
rokkum við skvísur í lidó
drekkum púrtara ffá frankó
hyllum belgana í kongó
gefum frat í kastró
eflum varnirnar í nató
(Óljóð, bls. 140)
Framar í þessu lesmáli hefur verið reynt að gera grein fyrir því hvernig inni-
hald og boðskapur tengist ljóðformi og stíl í verkum Jóhannesar. Þetta fellur
yfirleitt vel saman í órofa heild og í því sést einmitt snilld skáldsins meðal
annars. Áður var líka vikið að umræðum um fagurfræði og hlutverk skáld-
skapar í samtíma Jóhannesar. Afstaða hans var ævinlega alveg skýr. Hann
gekk aldrei í lið með höfundum sem lögðu áherslu á „sjálfstæði“ listarinnar
gagnvart samfélagsmálunum. Hann stóð til hliðar ffá Sigfúsi Daðasyni og
Birtingsmönnum í umræðunum svo að dæmi séu nefnd. Um þetta má margt
lesa í endurminningum Jóns Óskars. f raun og veru var Jóhannes í flokki
með Guðmundi G. Hagalín, Jónasi Jónssyni og Jónasi Árnasyni í þeim um-
ræðum sem urðu t.d. um og upp úr 1950 um hlutverk skáldskaparins, um
tengsl skáldskapar og siðfræði og um tengsl skáldskapar við stjórnmálabar-
áttuna. Þótt þeir stæðu á öndverðum meiði, Jónas Jónsson ffá Hriflu og
Kristinn E. Andrésson, bar þeim að miklu leyti saman um gildi og áhrif
skáldskapar og lista og um „skyldu“ skálda og listamanna til að leggja fram
„skerf í baráttunni“. í þessu efni kemur fagurfræði séra Matthíasar upp í hug-
ann og ekki síður samherjanna Þorsteins Erlingssonar og Stephans G. Steph-
anssonar.
En Jóhannes hefur sérstöðu meðal þeirra sem lögðu áherslu á siðferðilegt
hlutverk listarinnar og skyldur skálda og listamanna við samfélagið. Hann
var miklu umburðarlyndari og tillitssamari en margir í þeim hópi. Hann tók
öllum tilraunum annarra opnum huga og reyndi að setja sig sem best í spor
margra þeirra rithöfunda og skálda sem ekki voru á sama máli og hann sjálf-
40
www.mm.is
TMM 1999:4