Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2011, Side 176

176
HJALTI HUGASON
fjölhyggju sem gætir í landinu. Einnig virðist mikilvægt að taka mið af því
að einstaklingshyggja hefur aukist mjög síðan á 19. öld. Á 20. öld gætti og
aukinnar sekúlaríseringar, einkum í samfélögum Norður-Evrópu. Nú virðist
sú þróun hafa snúist við að einhverju leyti sem gerir það að verkum að ætla
má að trú og trúarbrögð muni fá aukið vægi á komandi áratugum. Af þeim
sökum er mikilvægt að huga vel að trúmálabálki stjórnarskrárinnar.
Íslenska samfélagið stendur á þröskuldi fjölmenningar. Að öllum lík-
indum mun það þróast í sömu átt og samfélög annars staðar í Evrópu þar
sem fólk af mismunandi þjóðerni, kynþáttum og trúarbrögðum lifir hlið
við hlið. Það kallar á að í stjórnarskrá sé skapaður rammi um hvernig fólk
sem hingað leitar fær aðlagast íslensku samfélagi (til dæmis með ákvæðum
um ríkisborgararétt og fleira) en jafnframt haldið sérkennum sínum, þar á
meðal trúarlegum sérkennum, innan eðlilegra marka. Trú og trúariðkun
skipar oft veigamikinn sess í félagslegri og einstaklingsbundinni sjálfsmynd
þess. Útfærð trúfrelsisákvæði eru því ekki síst nauðsynleg til að verja mann-
réttindi fólks sem hefur flust hingað búferlum og myndar trúarlega minni-
hlutahópa. Eins þarf trúfrelsi að tryggja stöðu þeirra sem standa vilja utan
allra trúfélaga og/eða hafna trú. Meirihlutinn — hér á landi evangelísk-lúth-
erska kirkjan — þarf síður á víðtæku trúfrelsisákvæði að halda vegna þess
margháttaða forskots sem hann nýtur umfram aðra. Þar sem þjóðkirkjan er
langstærsti trúarlegi áhrifavaldurinn í samfélaginu og sækist jafnframt eftir
sem mestu frelsi sjálfri sér til handa ber henni siðferðileg skylda til að standa
vörð um frelsi þeirra trúarhópa sem minna mega sín.
Jafnræðisregla stjórnarskrárinnar (núv. 65. grein) er mikilvæg grund-
vallarregla þegar um trúfrelsi er að ræða. Hún ein og sér nægir þó tæpast til
að skilgreina og afmarka trúfrelsi. Á það ekki síst við þegar ætla má að trúar-
legum minnihlutahópum sem víkja í veigamiklum atriðum frá því sem hefur
verið viðtekið og þekkt hér á landi á að öllum líkindum eftir að fjölga og þeir
að öðlast meiri ítök í samfélaginu. Því er mikilvægt að í stjórnarskránni verði
áfram sérstakt ákvæði um trúfrelsi þrátt fyrir að ýmsar breytingar á núgild-
andi trúmálabálki séu æskilegar.
Við breytingar á trúmálabálkinum virðast eðlileg markmið vera að 1)
tryggja jafnræði fólks óháð trúar- og lífsskoðunum, 2) tryggja rétt fólks til
að tjá trúar- og lífsskoðanir sínar og iðka þær í einrúmi eða með öðrum, 3)
tryggja rétt fólks til að hafna slíkum skoðunum og 4) jafna stöðu trúfélaga
eftir því sem eðlilegt má telja með tilliti til stöðu þeirra í samfélaginu sem og
jafna stöðu trú- og lífsskoðunarfélaga.