Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2011, Síða 197

197
RÆÐA UM LJÓÐLIST OG SAMFÉLAG
rómantíkurinnar við þjóðkvæði er augljósasta en sannarlega ekki nærtæk-
asta dæmið. Því rómantíkin stefnir skipulega að eins konar innleiðslu hins
félagslega í hið einstaklingsbundna, en fyrir tilstuðlan hennar hneigist hin
einstaklingsbundna ljóðlist í tækni sinni að tálsýn almennrar skuldbindingar
fremur en að skuldbindingin hafi sjálfkrafa orðið hennar. Á hinn bóginn
eignast skáld, sem eru því algjörlega frábitin að sækja nokkuð í tungumál
fjöldans, oft hlutdeild í þessari félagslegu undiröldu í krafti sögulegrar reynslu
sinnar. Ég nefni hér Baudelaire, en ljóðlist hans löðrungar ekki aðeins le juste
milieu [meðalhófið] heldur alla félagslega samúðarkennd borgarastéttar-
innar, þótt hann hafi – í ljóði eins og „Les petites vieilles“ [Litlu kerling-
arnar] eða í ljóðinu um hjartaprúðu þjónustustúlkuna í „Tableaux parisiens“
[Svipmyndum frá París] – haldið meiri tryggð við fjöldann, sem hann sneri
harmrænni og dramblátri grímu sinni að, en nokkur almúgakveðskapur. Á
okkar tímum, þegar hin einstaklingsbundna tjáning, sem er forsenda ljóð-
listarhugtaksins sem ég geng út frá, virðist vera skekin inn að kjarna sínum
í kreppu einstaklingsins, brýst hin félagslega undiralda ljóðsins fram á ólík-
ustu stöðum, fyrst sem einskær lífhvati hinnar einstaklingsbundnu tján-
ingar sjálfrar en síðar hugsanlega einnig sem hugboð um ástand, sem leitar
á jákvæðan hátt út yfir mörk einskærrar einstaklingsverundar. Sé hægt að
treysta þýðingum, þá geyma verk Garcías Lorcas, sem skósveinar Francos
myrtu og ekkert alræðisríki hefði umborið, slíkan drifkraft; og nafn Brechts
kemur upp í hugann sem ljóðskálds er hlotnuðust heilindi í málsköpun sinni
án þess að hann þyrfti að gjalda fyrir með dulrænu. Ég ætla mér ekki að
dæma um hvort lögmál hinnar skáldlegu sjálfsmótunar hafi hér í raun verið
upphafið í eitthvert æðra lögmál eða hvort ástæðan er hrörnun, veiklun
sjálfsins. Oft á samtímaljóðlist félagslegt vald sitt að þakka málbundnum og
sálrænum menjum ástands sem ekki er enn algjörlega einstaklingsmótað,
ástands sem er forborgaralegt í víðasta skilningi: mállýskunnar. En einmitt
þess vegna hefur hin hefðbundna ljóðlist, sem óvægnasta fagurfræðilega
neitun borgaralegra lífshátta, verið bundin hinu borgaralega samfélagi allt
fram á okkar dag.
Þar sem hugleiðingar um grundvallaratriði duga ekki til, vil ég með hlið-
sjón af fáeinum ljóðum skýra nánar samband hinnar skáldlegu hugveru, sem
sannarlega stendur fyrir mun almennari, félagslega hugveru, við þjóðfélags-
legan veruleikann sem er andhverfa hennar. Hér kalla efnislegu þættirnir,
sem ekkert sköpunarverk tungumálsins – ekki einu sinni la poésie pure [hin
hreina ljóðlist] – getur losað sig alveg undan, á túlkun engu síður en þeir sem