Sagnir - 01.06.1998, Blaðsíða 74

þurfti því ekki frekara bakland. Að vísu bar
alltaf á andstöðu þeirra Anderssons og
Clovers, sem einnig njóta vissulega
mikillar virðingar sem fræðimenn. Við
doktorsvörn mína mættu þau grafalvarleg
og full af gagnrýni en sama ár og ég birti
Feud, gaf Carol J. Clover út bókina The
Medieval Saga. Þar er því haldið á lofti að
Íslendingasögur hefðu strax frá upphafi verið
bókmenntaverk. Þetta gerir hún án þess að minn-
ast nokkurn skapaðan hlut á löggjöf og samfélag
í rannsókn sinni. Í raun heldur Clover því
fram að allt frá landnámsöld fram á miðja 12.
hafi Íslendingar ekki getað ritað um eigið
samfélag og samtíma.
Íslendingasögurnar hafa að mínu
mati bæði að geyma samtímavitnis-
burð og bókmenntalega hefð. Bók-
menntafræðingar hafa einungis
lagt áherslu á þetta bókmennta-
lega gildi - að annað útiloki hitt.
Tökum Thomas Hardy sem dæmi, þetta
eru góðar bókmenntir en endurspegla jafn-
framt breskt samfélag á 19. öld. Löggæslulaust
þjóðveldið krafðist mikils af einstaklingnum. Hann
leitaði því í smiðju frásagnarinnar til að fá skynbragð á rétt og
rangt. Þannig lýsa Íslendingasögurnar hvernig átti að leysa úr
deilum án þess að til stór-átaka kæmi. Það hefur löngum
verið rík frásagnarhefð á Íslandi. Sögurnar lýsa lífi alþýð-
unnar, eru hvorki annálar né epískar frásagnir.
Af hverju heldur þú að íslenskir sagnfræðingar hafi
forðast í lengstu lög að nota Íslendingasögur sem
félagssögulegar heimildir?
Þetta hefur verið viðkvæmt umræðuefni. Á tímum
sjálfstæðisbaráttunnar var uppi heil kynslóð fræðimanna sem
fannst það vera sitt hlutverk að upphefja íslenska menningar-
sögu. Íslendingasögurnar áttu
að vera krýningardjásn
íslensks þjóðernis og rétt-
læta þar með tilkall til
sjálfstæðis. Röksemda-
færslan gekk út á að
sögurnar væru til marks um
frjóan og merkan skáldskap sem miklir
rithöfundar höfðu skapað. Þær höfðu
mikið listrænt gildi og það útilokaði
með öllu notagildi þeirra sem
samtímaspegill.
Þetta var einnig gullöld pósitív-
ismans. Sagnfræðirannsóknir snerust
að mestu um rakningu atburða þar sem
heimildirnar stýrðu algjörlega efnis-
tökum. Það sem ekki var hægt að færa
sönnur á, var álitið vera hreinn skáld-
skapur. Þessi þankagangur gerði sögurnar
einnig sjálfkrafa að skáldskap en hafnaði
þeim sem sögulegar heimildir.
Mannfræðin hefur hjálpað mér mikið að ná
tökum á Íslendingasögunum. Lítið fór fyrir
þessari fræðigrein er heimildagildi sagnanna var
hvað harðast hafnað. Ég er fullviss um að aðferðir
og kerfi mannfræðinnar komi að góðum notum við
sagnfræðirannsóknir almen. Fræðigreinin leggur minni
áherslu á kenningar en því meiri á greiningu og aðferðir.
Þetta skerpir hæfni þína til að sjá og greina ákveðin myn-
stur sögunnar. Mannfræðingar taka fyrir afmarkað tímabil
og greina það til hlítar en sagnfræðingar fást við
langtímaþróun. Að tengja saman aðferðir mann- og sagnfræði
auðveldar rannsóknir á Íslandssögu. Hún er að vissu leyti
sérstök þar sem hún á sér greinilegt upphaf, landnám, og
þjóðfélagið tekur umfangsmiklum breytingum fram á 14. öld.
Þverfaglegar rannsóknir eru að mínu mati það sem koma skal,
en hér eins og annars staðar, er vissulega rík hefð fyrir því að
SAGNIR ‘ 9873
Jesse Byock
Bókmenntafræðingar hafa
einungis lagt áherslu á þetta
bókmenntalega gildi - að annað
útiloki hitt. Tökum Thomas Hardy
sem dæmi, þetta eru góðar bók-
menntir en endurspegla jafnframt
breskt samfélag á 19. öld.
Er Sigurður Nordal
var að skrifa í anda
bókfestukenningarinnar,
þekktist ekkert sem heitir
félagsleg bókmennta-
fræði.