Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1998, Blaðsíða 32

Ástráður Eysteinsson
IV
Ekki hafa allir farið slíkum silkihönskum um Kafka. Ein athyglisverðasta
fræðibók sem út hefur komið um verk Kafka er eftir Frakkana Gilles Deleuze
og Félix Guattari og í henni kemur meðal annars fram sú kenning að bréf
Kafka til Felice séu öðru fremur vettvangur hins stríðandi skálds en ekki þess
elskhuga sem fullur er eftirvæntingar og örvæntingar. Skrifin séu burtreiðar,
innleiðsla Kafka í þá heilögu krossför sem starf rithöfundarins er. Og ekki nóg
með það, heldur sé Felice í rauninni fórnarlamb blóðsugu, ritvampíru, sem
sjúgi í sig tilfinningar hins dygga lesanda síns til að spýja þeim út í heitt-
elskuðum orðaflaumi.10
Víst má sjá ummerki þessarar tvöfeldni í öðrum verkum Kafka og jafnvel
finna vampíru-vísanir. Eftir að dómstóllinn dularfulli hefur höfðað mál á hend-
ur Jósefs K. í Réttarhöldunum gerir hann sér erindi til annars leigjanda í
húsinu, ungfrú Búrstner. Eftir undurfurðuleg samskipti þeirra í herbergi henn-
ar reynir hún að koma honum út með því að fara fyrst sjálf fram á gang.
„Ég kem“ sagði K., skaust fram, greip um hana, kyssti hana á munninn og síðan
yfir allt andlitið, líkt og þyrst dýr sem rekur tunguna í langþráða uppsprettu. Að
lokum kyssti hann hana á hálsinn þar sem barkinn er og lét varirnar dvelja þar
dágóða stund.* 11
Ef skyggnst er á bak við messíasarmyndir, eða ásjónu sakleysisins, í verk-
um Kafka, er eins víst að við okkur blasi djöfulleg ásýnd. Þessi ásýnd getur
verið merki um einhverja sektarkennd sem erfitt er að sjá hvar eigi rætur sínar;
kannski helst í einhverri óljósri vanrækslu. Ef lesa má boðskap úr verkum
Kafka gæti hann meðal annars verið sá að manni beri að hafa gát á gjörvöllu
lífi sínu; gleyma ekki krókum og kimum, láta ekki eitthvert úrkast safnast
saman í skúmaskotum, þar sem síðan kviknar af því óhugnanlegt líf sem
maður hefur ekki gert sér neina grein fyrir. Örvæntingin í verkum Kafka hlýst
svo kannski af því að ekki er nokkur leið að fylgjast með eða hafa stjórn á
öllum sínum skúmaskotum.
Sagan „Dómurinn“, sem fjallar um feðga tvo, snýst að hluta um slíka
vanrækslu eða vangá, þótt ekki sé með öllu ljóst í hverju hún felst. Sonurinn,
Georg, hefur að mestu tekið við verslun föðurins og sá gamli virðist lagstur
10 Gilles Deleuze og Félix Guattari: Kafka. Towards a Minor Literature, ensk þýð. Dana
Polan, Minneapolis: University of Minnesota Press 1986, s. 29-31. Elias Canetti hefur
skrifað athyglisverða bók um bréf Kafka til Felice: Der andere Prozefi. Kafkas Briefe an
Felice, Miinchen: Hanser 1969.
11 Franz Kafka: Réttarhöldin, s. 30.